Ο Αττίλας διέσχισεν τον Ρήνο το 451 μ.Χ. απειλών ευθέως την φερ΄ ειπείν Ρωμαϊκήν αυτοκρατορία. Εξ άλλου, η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Βαλεντινιανού είχεν ήδη υποστεί συχνάκις συνεχείς επιθέσεις εκ μέρους άλλων βαρβαρικών φυλών της εν λόγω εποχής, με κορυφαίον ανάλογο δρώμενο την κατάκτηση της Αιωνίας Πόλεως από τους Βησιγότθους το 410 μ.Χ.
Ο ουνικός στρατός εισέβαλλεν στην ρωμαϊκή Γαλατία με πολυάριθμον στρατόν Ούννων και άλλων υποτελών τους βαρβαρικών φυλών. Κατά την θυελλώδη προέλασή τους οι Ούννοι ελεηλάτησαν ή και κατέστρεψαν μερικές από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Επροωθήθησαν βαθέως στην κεντρική Γαλατία και εξεκίνησαν την πολιορκίαν της Ορλεάνης (Aurelianum) μιάς πόλεως κατοικουμένης κατά το πλείστον από Αλανούς.
Κατά την περίοδο εκείνη ο Φλάβιος Αέτιος ειργάσθη επιμόνως και αδιαλείπτως προκειμένου να συγκροτήσει συμμαχίαν με τα ποικίλα ευρωπαϊκά βαρβαρικά φύλα ώστε να εξουδετερώσουν ομού την Ουννική απειλή. Οι διάφοροι βάρβαροι προφανώς δεν επεθύμουν να συμμαχήσουν με τον προαιώνιον Λατίνο εχθρό τους, αλλά τρέφοντες βαθύ και δικαιολογημένο μίσος για τους αλλοφύλους μογγολοειδείς Ούννους, εθεώρησαν τους Ρωμαίους το μη χείρον άρα και βέλτιστον εκ των δύο κακών. Έτσι επετεύχθη μία Ρωμαιο – «Γερμανική» συμμαχία. Αυτός ο συμμαχικός στρατός του Αετίου έφθασεν προ της Ορλεάνης κατά την στιγμήν την οποίαν ο Αττίλας ήταν έτοιμος να εξαπολύσει την τελικήν επίθεσή του για την εκπόρθηση της πόλεως. Οι Ούννοι, κυρίαρχοι της πολεμικής εξελίξεως δεν ανέμεναν περεταίρω αντίσταση εκ μέρους των Ευρωπαίων και ηφνιδιάσθησαν κατά πολύ με την νέα τροπή της εμπλοκής. Ο Αττίλας διέταξε τα στρατεύματά του να εγκαταλείψουν την πολιορκία αμέσως οπισθοχωρούντα σε ανοικτό πεδίον. Οι Ούννοι εστρατοπέδευσαν πλησίον της πόλεως Σαλόν (νυν Σαλόν αν Σαμπάν), πρωτεύουσα της περιφερείας Καμπανίας – Αρνιτενίας.
Οι δύο πρώην παιδικοί φίλοι και νυν θανάσιμοι αντίπαλοι επραγματοποίησαν τους υστάτους σχεδιασμούς προ της τελικής αντιπαραθέσεώς τους. Και οι δύο στρατοί ήσαν αρκούντως μεγάλοι για τα δεδομένα της εποχής: ο μεν στρατός του Αττίλα ηρήθμει συνολικώς 300.000 άνδρες [200.000 Ούννοι, 60.000 υποτελείς Οστρογότθοι και 40.000 από άλλα βαρβαρικά γερμανικά φύλα γοτθικής καταγωγής (Γέπηδες- Ρουγιανοί – Σκιριανοί – Αλανοί και Βουργουνδοί) εκ των οποίων 200.000 ιππείς και 100.000 πεζοί]. Ο στρατός του Αετίου ηρήθμει 260.000 άνδρες (120.000 Βησιγότθοι, 90.000 Ρωμαίοι και 50.000 Κέλτες , από τους οποίους 150.000 ήσαν ιππείς και 110.00 πεζοί). Ο Αττίλας παρέταξεν τις δυνάμεις του σε ένα ευρύ μέτωπο θέτων στην δεξιά πτέρυγα τους υποτελείς υπό τον βασιλέα Αδάριχο, στην αριστερά πτέρυγα τους συμμάχους του Οστρογότθους υπό τον βασιλέα Βαλάμιρο, αυτός δε και οι Ούννοι του ετοποθετήθησαν στο κέντρο. Αντιστοίχως ο Αέτιος ετοποθέτησε τα ολιγότερον αξιόπιστα Αλανικά στρατεύματα υπό τον βασιλέα Σανγίβανο στο κέντρο (με την ελπίδα πως θα επιβραδύνουν στο μέγιστο εφικτόν την Ουννική επίθεση) στην δεξιά πτέρυγα τους συμμάχους Βησιγότθους υπό τον βασιλέα Θεοδόριχο (του βησιγοτθικού βασιλείου της Τουλούζης), ενώ αυτός και οι Ρωμαίοι του παρετάχθησαν στην αριστερά πτέρυγα του συμμαχικού στρατού.
Μελετώντες επιμελώς το πεδίον της μάχης, διαπιστώνουμε ότι στο δεξιόν του συμμαχικού στρατού και στο αριστερόν άκρον των Ούννων εδέσποζεν μίαν κορυφογραμμή στρατηγικής συμμαχίας την οποίαν τόσον ο Αττίλας όσον και ο Αέτιος ήθελαν να ελέγξουν. Προς τούτο ο Αττίλας έστειλε τους Οστρογότθους μαζί με δυνάμεις Ούννων εκεί ενώ την ιδίαν στιγμή ο Αέτιος διέταξε τους Βησιγότθους συμμάχους του να εκμεταλλευθούν αυτό το σημαντικό γεωγραφικόν σημείο. Ο βασιλεύς Θεοδώριχος έστειλεν ως εκεί επικεφαλής των Βησιγότθων τον υιό και διάδοχον του θρόνου Θορισμούνδο, ο οποίος έφθασεν πρώτος στην κορυφή. Κατόρθωσεν δε να απωθήσει τους Ούννους και τους Οστρογότθους από την διεκδίκηση του στρατηγικού κομβικού σημείου.
Στον στρατό του Αττίλα επεκράτησε ισχυρά σύγχυση και μείζων αμηχανία από την αποτυχία να καταλάβουν την κορυφογραμμή. Ο Αττίλας ενεργών αμέσως διέταξεν τους Ούννους του να επιτεθούν στους υποτελείς στο κέντρον του συμμαχικού στρατού. Η επίθεση των Ούννων απώθησε αλλά δεν διέρρηξε το κέντρον του στρατού του Αετίου. Ενώ οι υποτελείς ήρχισαν να οπισθοχωρούν εν τάξει και βραδέως ο Αττίλας διέταξε τους Ούννους να επιτεθούν κατά των Βησιγότθων. Κατά την διάρκειαν της επιθέσεως αυτής έπεσεν ο Βησιγότθος βασιλεύς Θεοδώριχος. Ο υιός του Θορισμούνδος ελέγχων την κατακτηθείσαν κορυφογραμμή αλλά και έχων την πλήρη εικόνα της έως τούδε μάχης, διέταξε τις δυνάμεις του να επιτεθούν κατά των Ούννων και Οστρογότθων. Την ιδία χρονικήν στιγμή ο Φλάβιος Αέτιος διέταξε τους Ρωμαίους του να προωθηθούν επιτιθέμενοι στην δεξιά πλευρά του Αττίλα την οποίαν υπερασπίζοντο οι υποτελείς.
Συνεπώς η μάχη έλαβε δυσχερή τροπή για τους Ούννους, καθότι το συμμαχικό κέντρον εκάμφθη μεν αλλά δεν διεσπάσθη, ενώ η αριστερά πτέρυξ των Ούννων κατέρρεε υπό το βάρος της Βησιγοτθικής επιθέσεως. Ο Αττίλας εγνώριζεν ότι η δεξιά πτέρυξ του δεν θα ηδύνατο να συγκρατήσει τις ρωμαϊκές λεγεώνες. Ένεκα τούτου απεφάσισε να αποσύρει τους Ούννους του σε ασφαλές σημείο καταλείπων τους Οστρογότθους και τους υποτελείς ως ισχυρά οπισθοφυλακή, ώστε να πολεμήσουν εξασφαλίζοντες την ασφαλή διαφυγή των Ούννων. Οι Ρωμαίοι και οι Βησιγότθοι εσυνέχισαν την σκληρά πίεσή τους κατά την υποχώρηση των Ούννων μέχρι την δύσιν του ηλίου.
Τόσον ο Αέτιος όσον και ο Αττίλας υπελόγιζαν αρχικώς ότι η μάχη θα συνεχίζετο την επομένην ημέρα, αλλά ευλόγως όταν εξημέρωσεν οι δύο στρατοί ήσαν καταβεβλημένοι. Όμως ο στρατός του Αττίλα απεσύρθη και διασχίζων τον Ρήνο επέστρεψεν στην πατρίδα του κατά μήκος του Δουνάβεως. Με το πρώτον φως της 16ης Ιουνίου οι ρωμαϊκές λεγεώνες, παρά την κόπωση της προηγουμένης, ερρίφθησαν εμπρός κατά του Ουννικού στρατοπέδου. Ο στρατηγός Αέτιος εξενίσθη διότι ουδεμία αντίδραση υπήρξεν από το στρατόπεδον των Ούννων, στο οποίον οι παρατεταγμένες τους άμαξες ομοίαζαν με κινητόν τείχος. Οι λεγεωνάριοι επέρασαν ορμητικώς το φράγμα των αμαξών και εστάθησαν έκπληκτοι: Ουδείς υπήρχεν εκεί ώστε να τους αντιμετωπίσει. Ο Αττίλας και οι εκατοντάδες χιλιάδες των ανδρών του είχαν διαφύγει αθορύβως κατά την διάρκειαν της νυκτός. Η μεγάλη μάχη των Καταλαυνικών πεδίων στην πεδιάδα του ποταμού Μάρνη της νυν Γαλλίας είχεν τελειώσει.
Οι απώλειες ήσαν σημαντικές για αμφότερες τις πλευρές: Οι Ρωμαίοι και οι σύμμαχοί τους υπέστησαν απώλειες 80.000 ανδρών (45.000 Βησιγότθοι, 25.000 Αλανοί και 10.000 Ρωμαίοι). Ο Αττίλας και οι υποτελείς του γερμανικές φυλές υπέστησαν έτι σοβαρότερες απώλειες 115.000 ανδρών (60.000 Ούννοι, 40.000 Οστρογότθοι και 15.000 υποτελείς φυλές).
Παρά την ήττα το βασίλειον των Ούννων ήταν ακόμη πολύ ισχυρό και λίαν συντόμως είχεν αποκαταστήσει πλήρως τις στρατιωτικές του δυνάμεις. Το 452 μ.Χ. ο Αττίλας επανέστρεψε την προσοχήν του προς την Δυτικήν Ρωμαϊκήν Αυτοκρατορίαν, διέσχισε τις Άλπεις και εισέβαλλε στην Ιταλία. Η πόλη της Ακυληίας ή Ακουιληίας (στον μυχόν της Αδριατικής θαλάσσης, στην άκρη των λιμνοθαλασσών, σε απόσταση περίπου 10 χιλιομέτρων από την θάλασσα). υπήρξεν η πρώτη που απερρόφησε την οργήν του Αττίλα μάλιστα δε εξηφανίσθη κυριολεκτικώς από προσώπου γης ώστε μετά από 20 έτη η περιοχή παρέμενε καθολικώς ακατοίκητος.
Η βόρειος Ιταλία έκειτο εντελώς κατεστραμμένη, ο δε Αέτιος δεν ημπόρεσε να πείσει τους Αλανούς και τους Βησιγότθους να συνδράμουν στην προστασίαν της Ιταλίας όπως είχαν πράξει προ έτους στην Γαλατία. Στο διάβα τους οι Ούννοι καθήμαξαν όλες τις πόλεις [την Πάδοβα, την Βερόνα, το Μιλάνο (Μεδιόλανον) και την Παβία] και συνέχισαν να πορεύονται προς νότον προς την Αιωνία Πόλη της Ρώμης. Εφαίνετο ότι τίποτα δεν ηδύνατο να σταματήσει τον Αττίλα από την ολοσχερή καταστροφή της χώρας.
Όλοι στην Ρώμη ανέμεναν την έλευση του βασιλέως των Ούννων, διακατεχόμενοι από τρόμον καθώς δεν υπήρχαν ρωμαϊκές λεγεώνες στην Ιταλία ώστε να αντιπαραταχθούν εναντίον του βαρβάρου. Τότε ο επίσκοπος – Πάπας Ρώμης Λέων ο Α’ ανέλαβε να συναντηθεί έξω από την αιωνία πόλη με τον Αττίλα. Μόλις εισήλθε στο στρατόπεδον των Ούννων ο Πάπας ήρχισε να ομιλεί στον Αττίλα για τα φρικώδη εγκλήματα που είχεν διαπράξει εναντίον της ανθρωπότητος, προτρέπων τον Ούννο φύλαρχο να μετανοήσει ενώ συνάμα τον προειδοποίησε για την επικειμένη απροσμέτρητον οργή του Θεού εάν δεν εγκατέλειπεν αμέσως την Ρώμην και την Ιταλίαν !
Εκπλήσσων τους πάντες ο Αττίλας απέσειρεν τα στρατεύματά του επιστρέφων στην πατρίδα του. Οι λόγοι που ηνάγκασαν τον Αττίλα να αποσυρθεί από την Ιταλία δεν ήσαν μόνον οι παραινέσεις και απειλές του Πάπα που επέδρασαν στην δεισιδαίμονα φύση του Ούννου αλλά και τα τρέχοντα προβλήματα επισιτισμού των βαρβάρων λόγω λιμού που είχε πλήξει το προηγούμενον έτος την Ιταλία καθώς και οι επιδράσεις μιας επιδημίας πανώλους από την οποίαν υπέφεραν τα στρατόπεδα.
Έτι περαιτέρω, καθ’ ον χρόνον ο Αττίλας εισέβαλλε στην Ιταλία ο Βυζαντινός αυτοκράτωρ Μαρκιανός είχεν εισβάλλει με τα στρατεύματά του κατά μήκος του Δουνάβεως ώστε να πλήξει την καρδία του βασιλείου των Ούννων. Ο Αττίλας συνυπολογίζων την προηγηθείσα ήττα στην Σαλόν και το γεγονός ότι ήδη οι άμαξές του ήσαν υπερφορτωμένες με πάμπολλα πολύτιμα λάφυρα, εθεώρησε την επίσκεψη του Πάπα Λέοντος ως μίαν εξαίρετο δικαιολογία τερματισμού της ιταλικής εκστρατείας και να επιτρέψει στην πατρίδαν του ως θεοσεβής νικητής.
Το 452 μ.Χ. ενυμφεύθη μία επιπλέον σύζυγο και στην επακολουθήσασα γαμήλιο εορτή αφού κατηνάλωσε τεραστία ποσότητα οίνου απεσύρθη στην σκηνή του για να κοιμηθεί. Την επομένη ημέρα διεπιστώθη μεγάλη ρινορραγία και θάνατός του λόγω ασφυξίας. Ο θάνατός του εσηματοδότησεν το τέλος της κυριαρχίας των Ούννων. Το 454 μ.Χ. τα υποτελή γερμανικά φύλα επανεστάτησαν κατά των Ούννων και οι υιοί του Αττίλα απεδείχθησαν ολοσχερώς ανίκανοι να διαχειρισθούν την κρίση της εξεγέρσεως, αντιμαχόμενοι ο ένας κατά του άλλου. Ο πανευρωπαϊκός τρόμος που είχεν καταστεί συνώνυμος με την λέξη Ούννος εξηφανίσθη το ίδιον αιφνιδίως όπως είχεν καθιερωθεί.
Ο Φλάβιος Αέτιος μετά την νίκη στα Καταλαυνικά πεδία επέστρεψεν στην Ρώμη όπου τον υπεδέχθησαν με εξεσημασμένες τιμές ήρωος. Ανίκανος να αντέξει την δόξα του στρατηγού του ο ζηλόφθονος Ουαλεντινιανός τον εφόνευσεν ιδιοχείρως (454). Ο στενόκαρδος αυτοκράτωρ απέθανεν το επόμενον έτος. Στις 10 Νοεμβρίου του 461 απέθανεν και ο Πάπας Λέων ο Α’, ο καλούμενος επισήμως από τον 18ον αιώνα «Σωτήρ Ιατρός της Εκκλησίας». Η παραπαίουσα Δυτική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία επέζησεν επί 20 περαιτέρω έτη. Στα 476 ο βασιλεύς των Αριμανίων Γερμανών βαρβάρων Ερούλων Οδόακρος, εισήλθεν στην Ρώμη, εξεθρόνησε τον ύστατον αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο, του …. παρεχώρησεν μίαν σύνταξη και διέλυσεν το Ρωμαϊκόν κράτος.
Η Μάχη των Καταλαυνικών πεδίων έχει την πρώτην της σύγχρονον ιστορική παρουσίαση από τον διάσημον Άγγλον ιστορικόν Εδουάρδο Γίββων (1737-1794), ο οποίος την απεκάλεσεν ως την τελευταία νίκη που επετεύχθη στο όνομα της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. [«Η Ιστορία της Παρακμής και Πτώσεως της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας», τόμος II, κεφάλαιο XXXV] : «Μετά την αναχώρηση των Γότθων και τον χωρισμόν του συμμαχικού στρατού, ο Αττίλας εξεπλάγη με την απέραντο σιωπή που εβασίλευεν στην πεδιάδα του Σαλόν: Η υποψία για κάποιο εχθρικό τέχνασμα τον εκράτησεν αρκετές ημέρες εντός του κύκλου των αμαξών του και η υποχώρησή του πέραν από τον Ρήνο ωμολόγησεν την τελευταία νίκη που επετεύχθη στο όνομα της δυτικής αυτοκρατορίας».
Γιάννης Ηλιού
