Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση συχνά παρεξηγείται και παρερμηνεύεται. Καθώς ο πόλεμος μαίνεται στην Γάζα, είναι απαραίτητο να αναλύσουμε την κατάσταση λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική πραγματικότητα και αυτή στο έδαφος.
Αυτό το άρθρο παρουσιάζει τα θεμέλια αυτής της σύγκρουσης, από την αρχή της έως την τραγωδία της 7ης Οκτωβρίου 2023. Ποιες είναι οι ημερομηνίες και τα βασικά στοιχεία αυτής της σύγκρουσης; Ποια είναι η ουσία της σύγκρουσης; Γιατί μας ξάφνιασε η 7η Οκτωβρίου 2023; Στην πραγματικότητα, η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση είναι πάνω από όλα μια εδαφική σύγκρουση μεταξύ δύο λαών.
Από τις 7 Οκτωβρίου 2023, οι πολιτικές συζητήσεις και τα μέσα ενημέρωσης κάνουν λόγο για «πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς». Ωστόσο, είναι πάνω από όλα μια φάση της «ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης». Δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει στην Γάζα χωρίς να το τοποθετήσουμε στην μακροπρόθεσμη σύγκρουση που φέρνει αντιμέτωπους τους Ισραηλινούς και τους Παλαιστινίους από το 1948. Πώς φτάσαμε εδώ; Ποια είναι η ουσία αυτής της σύγκρουσης; Γιατί μας ξάφνιασε η 7η Οκτωβρίου 2023; Αυτό το άρθρο στοχεύει να προσεγγίσει την τρέχουσα τραγωδία.
Μέρος 1. Η Ισραηλινο-Παλαιστινιακή σύγκρουση: βασικές ημερομηνίες και αριθμοί
25 βασικές ημερομηνίες
1917: Ο Άρθουρ Μπάλφουρ, Υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, στέλνει ανοιχτή επιστολή στον Λόρδο Λάιονελ Γουόλτερ Ρότσιλντ, προσωπικότητα του Σιωνιστικού κινήματος, και δηλώνει ότι είναι υπέρ της ίδρυσης ενός «εθνικού σπιτιού για τον εβραϊκό λαό» στην Παλαιστίνη που μέχρι τώρα αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
1920: Με την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Κοινωνία των Εθνών (SDN) εκχωρεί στο Ηνωμένο Βασίλειο εντολή επί της Παλαιστίνης. Οι Βρετανοί διοικούν την επικράτεια.
1917-1948: Μετά την Διακήρυξη του Μπάλφουρ, πολλοί Εβραίοι έκαναν το «aliyah» τους (πράξη μετανάστευσης στην «γη της επαγγελίας»). Αυξήθηκαν από περίπου 70.000 άτομα το 1917 σε περίπου 650.000 στις αρχές του 1948. Το κίνημα επιταχύνθηκε από την γενοκτονία κατά του εβραϊκού πληθυσμού στην Ευρώπη (5 έως 6 εκατομμύρια θύματα, που αντιπροσωπεύουν το 50% του εβραϊκού πληθυσμού της Ευρώπης).
1946: Το Ηνωμένο Βασίλειο κατακλύζεται από εντάσεις που δημιουργούνται μεταξύ Αράβων και Εβραίων στην Υποχρεωτική Παλαιστίνη [ΣτΜ Η Υποχρεωτική Παλαιστίνη (1920-1948), ήταν το έδαφος υπό βρετανική διοίκηση σύμφωνα με την εντολή της Κοινωνίας των Εθνών μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η περίοδος ακολούθησε την αραβική εξέγερση κατά της Οθωμανικής κυριαρχίας και την βρετανική στρατιωτική εκστρατεία που εξεδίωξε τους Οθωμανούς από το Λεβάντε). Εγκαταλείπουν τον φάκελο τον οποίον διαβιβάζουν στον ΟΗΕ.
29 Νοεμβρίου 1947: Υιοθετείται το σχέδιο διχοτόμησης της Παλαιστίνης (ψήφισμα 181), παρά την αντίθεση όλων των αραβικών κρατών. Το σχέδιο αυτό προβλέπει την διαίρεση της Παλαιστίνης σε τρεις τομείς: τον αραβικό τομέα (45%), τον εβραϊκό τομέα (55%) και την Ιερουσαλήμ υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ.
14 Μαΐου 1948: Ο Νταβίντ Μπεν-Γκουριόν κηρύσσει την ανεξαρτησία του Κράτους του Ισραήλ.
1948-1949: Ο πρώτος αραβο-ισραηλινός πόλεμος φέρνει το Ισραήλ εναντίον του Λιβάνου, της Συρίας, της Αιγύπτου, της Ιορδανίας και των Παλαιστινίων. Κόντρα σε όλες τις πιθανότητες, το εβραϊκό κράτος ανακτά το 78% της επικράτειας. Το υπόλοιπο 22% προσαρτάται από την Ιορδανία (Δυτική Όχθη) και την Αίγυπτο (Λωρίδα της Γάζας). Για τους Παλαιστινίους, είναι η «Νάκμπα» – η καταστροφή – περισσότεροι από 800.000 άνθρωποι εγκαταλείπουν την Παλαιστίνη.
28 Μαΐου 1964: Δημιουργείται η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) για να εκπροσωπήσει τον παλαιστινιακό λαό και να οργανώσει την αντίσταση κατά του Ισραήλ και την ανάκτηση της γης του. Ο Γιασέρ Αραφάτ αναλαμβάνει το τιμόνι της οργάνωσης.
5 Ιουνίου 1967: Το Ισραήλ εξαπολύει επίθεση κατά της Αιγύπτου. Ο πόλεμος διαρκεί έξι μέρες. Το Ισραήλ, που αντιτίθεται στην Αίγυπτο, την Συρία, την Ιορδανία, το Ιράκ και τον Λίβανο, κερδίζει μια συντριπτική νίκη. Οι Ισραηλινοί κατέκτησαν τα πάντα: την Δυτική Όχθη, την Λωρίδα της Γάζας, το Γκολάν, την χερσόνησο του Σινά και την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Οι Άραβες γείτονες ανέκτησαν τελικά τα εδάφη τους, αλλά οι Παλαιστίνιοι δεν ανέκτησαν ποτέ τον έλεγχο της γης τους. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εγκρίνει το ψήφισμα 242 το οποίο καταδικάζει την απόκτηση εδαφών με πόλεμο.
6 Οκτωβρίου 1973: Η Αίγυπτος και η Συρία εξαπολύουν μιαν αιφνιδιαστική και άνευ προηγουμένου επίθεση εναντίον του Ισραήλ, την εποχή της εβραϊκής γιορτής του Γιομ Κιπούρ. Το Ισραήλ τελικά καταφέρνει να αποκρούσει την επίθεση. Μετά από αυτόν τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, η Αίγυπτος και το Ισραήλ υπέγραψαν συμφωνία για την εξομάλυνση των σχέσεων στο Καμπ Ντέιβιντ, και το Ισραήλ αποσύρεται από το Σινά (1978). Η Αίγυπτος αποκλείεται από τον Αραβικό Σύνδεσμο. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εγκρίνει το ψήφισμα 338 το οποίο ζητά την εφαρμογή του ψηφίσματος 242 και αποφασίζει ότι πρέπει να ξεκινήσει μια διαδικασία διαπραγμάτευσης.
1987: Έναρξη της πρώτης ιντιφάντα – «ο πόλεμος των πετρών». Ο παλαιστινιακός λαός ξεσηκώνεται ενάντια στην ισραηλινή κατοχή. Οι βίαιες ταραχές, οι οποίες κατεστάλησαν βάναυσα από τον ισραηλινό στρατό, διήρκεσαν μέχρι το 1993. Ήταν στην αρχή της πρώτης ιντιφάντα που γεννήθηκε η Χαμάς. Αρχικά, ένα κίνημα νεολαίας εμπνευσμένο από την Μουσουλμανική Αδελφότητα και το οποίο πίστευε ότι η PLO δεν πολεμούσε αρκετά το Ισραήλ και ότι έπρεπε να οργανωθεί ένοπλη αντίσταση.
15 Νοεμβρίου 1988: Ο Γιασέρ Αραφάτ, ο οποίος μέχρι τώρα αρνιόταν το σχέδιο διχοτόμησης του ΟΗΕ και υποστήριζε την ένοπλη αντίσταση, ανακοίνωσε την δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους με βάση τις αρχές των ψηφισμάτων 181, 242 και 338. και ως εκ τούτου αναγνωρίζει σιωπηρά το Ισραήλ.
1991: Πρώτη προσπάθεια διαπραγμάτευσης στην Μαδρίτη μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών χωρών υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών και της ΕΣΣΔ. Οι Παλαιστίνιοι ενσωματώνονται σε μια ιορδανοπαλαιστινιακή αντιπροσωπεία.
13 Σεπτεμβρίου 1993: Οι Συμφωνίες του Όσλο επισφραγίζονται από μια ιστορική χειραψία μεταξύ του Γιάσερ Αραφάτ και του Γιτζάκ Ράμπιν. Η διαδικασία του Όσλο έγινε μυστικά, παράλληλα με τις ανεπιτυχείς διαπραγματεύσεις στην Μαδρίτη. Η συμφωνία είναι μια δήλωση αρχών που γεννά την Παλαιστινιακή Αρχή και η οποία προβλέπει μια μεταβατική περίοδο 5 ετών προκειμένου να επιτευχθεί η δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους. Αυτή η μεταβατική περίοδος δεν πέρασε ποτέ και οι συμφωνίες δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.
4 Νοεμβρίου 1995: Κατά την διάρκεια της ομιλίας του για την ειρήνη, ο Γιτζάκ Ράμπιν, Ισραηλινός πρωθυπουργός, δολοφονείται από έναν Εβραίο εξτρεμιστή ο οποίος αντιτίθεται στις Συμφωνίες του Όσλο.
Ιούλιος 2000: Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται στο Κάμπ Ντέιβιντ, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών. Εδαφικά ζητήματα, το καθεστώς της Ιερουσαλήμ και το ζήτημα των Παλαιστινίων προσφύγων παραλύουν την διαδικασία που τελικά αποτυγχάνει. Ο Γιάσερ Αραφάτ κατηγορείται ότι προκάλεσε την αποτυχία των συνομιλιών.
28 Σεπτεμβρίου 2000: Μετά την αποτυχία του Καμπ Ντέιβιντ, ο Αριέλ Σαρόν, ηγέτης της δεξιάς εθνικιστικής αντιπολίτευσης στο Ισραήλ, πραγματοποιεί μια αμφιλεγόμενη επίσκεψη στην πλατεία όπου το Τέμενος Αλ-Άκσα στην Ιερουσαλήμ. Η δεύτερη ιντιφάντα, ακόμη πιο θανατηφόρα από την πρώτη, ξέσπασε.
2002: Ο Αριέλ Σαρόν, ο οποίος εξελέγη Πρωθυπουργός του Ισραήλ, παίρνει την απόφαση να χτίσει «τείχος ασφαλείας» μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινιακών Εδαφών.
2003: Η πρωτοβουλία της Γενεύης, η οποία προβλέπει ένα πολύ λεπτομερές ειρηνευτικό σχέδιο, υπογράφεται από τον Γιόσι Μπεϊλίν, Ισραηλινό Υπουργό και τον Γιάσερ Ράμπο, Παλαιστίνιο υπουργό. Η συμφωνία αναγνωρίζεται από την Παλαιστινιακή Αρχή αλλά απορρίπτεται από τον Αριέλ Σαρόν και την Χαμάς. Το ειρηνευτικό σχέδιο δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
2005: Ο Μαχμούντ Αμπάς διαδέχεται τον Γιάσερ Αραφάτ, ο οποίος πέθανε το 2004, ως επικεφαλής της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Το Ισραήλ αποσύρεται από την Λωρίδα της Γάζας μετά από 38 χρόνια κατοχής, σύμφωνα με το σχέδιο μονομερούς απεμπλοκής του Αριέλ Σαρόν.
2006: Διοργανώνονται βουλευτικές εκλογές στην Παλαιστίνη και κερδίζει η Χαμάς. Οι εκλογές παρακολουθήθηκαν από διεθνείς παρατηρητές οι οποίοι επικύρωσαν την ομαλή δημοκρατική διεξαγωγή τους. Ωστόσο, όταν η Χαμάς κέρδισε αυτές τις εκλογές, η διεθνής κοινότητα επέλεξε να μην αναγνωρίσει το αποτέλεσμα και να πιέσει την Παλαιστινιακή Αρχή να μην δώσει την εξουσία στη Χαμάς, τον νικητή των εκλογών.
2007: Η Χαμάς παίρνει τον έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας, ενώ η Παλαιστινιακή Αρχή διατηρεί τον έλεγχο της Δυτικής Όχθης. Έκτοτε, η Παλαιστίνη διχάστηκε πολιτικά και δεν διοργανώθηκαν άλλες εκλογές.
2009: Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου εκλέγεται πρωθυπουργός του Ισραήλ, ενθαρρύνει σαφώς τον αποικισμό στην Δυτική Όχθη και σκληραίνει την πολιτική ασφαλείας.
2020: Ο Ντόναλντ Τραμπ, παρουσία του Νετανιάχου, παρουσιάζει «το αμερικανικό σχέδιο ειρήνης για την Ισραηλινο-Παλαιστινιακή σύγκρουση», το οποίο διαπραγματεύτηκε χωρίς τους Παλαιστίνιους. Οι τελευταίοι αρνούνται αυτό το ευνοϊκό για το Ισραήλ σχέδιο. Ωστόσο, οι Συμφωνίες του Αβραάμ υπογράφηκαν και ομαλοποίησαν τις σχέσεις του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν, και στην συνέχεια με το Σουδάν και το Μαρόκο.
7 Οκτωβρίου 2023: Από την Λωρίδα της Γάζας, η Χαμάς πραγματοποιεί μια σειρά από επιθέσεις και φρικαλεότητες εναντίον Ισραηλινών στρατιωτών και πολιτών. 1.200 Ισραηλινοί σκοτώνονται και 240 όμηροι οδηγούνται στη Λωρίδα της Γάζας. Σε αντίποινα, μια ισραηλινή στρατιωτική επιχείρηση, με στόχο την εξάλειψη της Χαμάς, ξεκίνησε κατά της Γάζας. Στις αρχές Φεβρουαρίου 2024, το Υπουργείο Υγείας της Γάζας μέτρησε περισσότερους από 27.000 Παλαιστίνιους νεκρούς.
10 βασικά στοιχεία
- 5,6 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι πρόσφυγες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή όπου ζούσαν.
- Το 61% της επιφάνειας της Δυτικής Όχθης είναι εκτός ορίων για τους Παλαιστίνιους.
- 3.572 Παλαιστίνιοι και 198 Ισραηλινοί σκοτώθηκαν μεταξύ 2011-2021.
- 593 ισραηλινά σημεία ελέγχου έχουν εγκατασταθεί στην Δυτική Όχθη με στόχο τον έλεγχο της μετακίνησης των Παλαιστινίων.
- Περισσότεροι από 630.000 έποικοι εγκαταστάθηκαν στην Δυτική Όχθη σε 150 επίσημες αποικίες και 128 αποικίες που ανεγέρθηκαν χωρίς την άδεια του Ισραήλ.
- Το 85% των παλαιστινιακών υδάτινων πόρων ελέγχεται από το Ισραήλ.
- 2 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι έχουν επισιτιστική ανασφάλεια.
(Πηγή: https://www.un.org/unispal/fr/faits-et-chiffres/)
Μέρος 2. Ουσία και ιδιαιτερότητες της Ισραηλινο-Παλαιστινιακής σύγκρουσης
Εδαφική σύγκρουση δύο λαών
Η ανάμνηση ιστορικών γεγονότων και αριθμών είναι απαραίτητη. Ωστόσο, πρέπει να κατανοήσουμε και την ουσία της σύγκρουσης. Υπάρχει μεγάλη σύγχυση σχετικά με την φύση της ισραηλινο-παλαιστινιακής αντιπαράθεσης. Είναι ένας θρησκευτικός πόλεμος μεταξύ Εβραίων και Μουσουλμάνων; Πόλεμος μεταξύ τρομοκρατικών ομάδων και κράτους; Στην πραγματικότητα, η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση είναι πάνω από όλα μια εδαφική σύγκρουση μεταξύ δύο λαών.
Τα κύρια ζητήματα είναι ο εδαφικός έλεγχος και η κυριαρχία. Σε αυτή την γη ζούσε ένας λαός, οι Παλαιστίνιοι, που διοικούνταν από τους Οθωμανούς και μετά από τους Άγγλους. Ένας άλλος λαός, οι Εβραίοι, διωγμένοι από αλλού, άρχισαν να μεταναστεύουν στην ίδια γη με την οποία έχουν θρησκευτικό και ιστορικό δεσμό. Από τότε, η εξίσωση είναι ξεκάθαρη: δύο λαοί θέλουν να ζήσουν στην ίδια γη και να διεκδικήσουν τον έλεγχό της.
Όλα τα κύρια στάδια της σύγκρουσης συνδέονται βαθιά με εδαφικά ζητήματα. Το 1948 σηματοδότησε την έναρξη της σύγκρουσης: ο Μπεν Γκουριόν ανακήρυξε το Κράτος του Ισραήλ και ήταν η αρχή της «Νάκμπα», της απέλασης 800.000 Παλαιστινίων. Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση γεννήθηκε επομένως από την δημιουργία ενός νέου κράτους το οποίο διεκδικούσε την κυριαρχία σε μια γη και την εκδίωξη των ανθρώπων που κατοικούσαν σε αυτή την γη. Ο πόλεμος του 1967, που ήταν μια κομβική στιγμή, δεν ήταν άλλο από το ζήτημα της κατάκτησης εδαφών. Το Ισραήλ πήρε τον έλεγχο ολόκληρης της επικράτειας με την βία και κατέλαβε ακόμη και τμήματα της Αιγύπτου, της Συρίας και του Λιβάνου. Αντίθετα, το 2005, η ισραηλινή αποχώρηση από την Λωρίδα της Γάζας ήταν επίσης μια σημαντική καμπή.
Κατά τον ίδιο τρόπο, όλες οι διαπραγματεύσεις αφορούν κυρίως εδαφικούς λόγους. Το 1978, κατά την διάρκεια των Συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ, η Αίγυπτος συμφώνησε να αναγνωρίσει την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ, με αντάλλαγμα να μπορέσει να ανακτήσει τον έλεγχο της χερσονήσου του Σινά. Το 1995, μετά τις Συμφωνίες του Όσλο, έγινε διαπραγμάτευση εδαφικής διαίρεσης της Δυτικής Όχθης: οι ζώνες Α τέθηκαν υπό παλαιστινιακό έλεγχο, οι ζώνες Β υπό παλαιστινιακό πολιτικό έλεγχο, αλλά τον ισραηλινό στρατιωτικό έλεγχο και οι ζώνες Γ υπό ισραηλινό έλεγχο. Το 2000, η απόδοση του ελέγχου της Ιερουσαλήμ ήταν ένα από τα ζητήματα που παρέλυσαν τις διαπραγματεύσεις στο Καμπ Ντέιβιντ.
Ένας αγώνας τετραγωνικό μέτρο με τετραγωνικό μέτρο
Σε αυτόν τον πόλεμο για την επικράτεια, ο αγώνας γίνεται τετραγωνικό μέτρο με τετραγωνικό μέτρο. Υπό αυτή την έννοια, το Ισραήλ χρησιμοποιεί πολλά εργαλεία. Ο αποικισμός είναι ένα από τα κύρια όπλα. Γη που παραχωρήθηκε από τον ΟΗΕ στους Παλαιστινίους επιτάσσεται, μερικές φορές παλαιστινιακά σπίτια κατεδαφίζονται, για να χτιστούν οικισμοί όπου έρχονται Ισραηλινοί έποικοι να εγκατασταθούν και να καταλάβουν το έδαφος.
Η κατασκευή του «τείχους ασφαλείας» είναι επίσης ένα εδαφικό εργαλείο. Επισήμως, το τείχος επρόκειτο να χτιστεί στην «πράσινη γραμμή» (σύνορα που καθορίστηκαν από το σχέδιο διχοτόμησης των Ηνωμένων Εθνών του 1947) και έπρεπε να έχει την λειτουργία της δημιουργίας φραγμού ασφαλείας. Ωστόσο, το τείχος είναι ως φαίνεται χτισμένο ανατολικότερα από τα προγραμματισμένα από τον ΟΗΕ σύνορα, επιτρέποντας στους Ισραηλινούς να κερδίσουν, de facto, έδαφος. Επιπλέον, ενώ η πράσινη γραμμή έχει μήκος μόλις 315 χλμ, το τείχος είναι πάνω από 700 χλμ, επειδή κάνει στροφές και περιγράμματα τα οποία του επιτρέπουν να «τσιμπήσει» κομμάτια από το παλαιστινιακό έδαφος.
Σε αυτό προστίθεται η κατασκευή δρόμων η χρήση των οποίων απαγορεύεται στους Παλαιστινίους, η κατεδάφιση κατοικιών και η απαγόρευση δόμησης για τους Παλαιστινίους, η απομόνωση ορισμένων παλαιστινιακών επιχειρήσεων προκειμένου να αναγκαστούν να φύγουν, η παρουσία Ισραηλινών στρατιωτών και σημείων ελέγχου παντού στην Δυτική Όχθη… Με λίγα λόγια, οι Ισραηλινοί κερδίζουν τον εδαφικό αγώνα. Τα παλαιστινιακά εδάφη συρρικνώνονται εμφανώς ενώ οι ισραηλινοί εποικισμοί πολλαπλασιάζονται…
Από την άλλη, οι Παλαιστίνιοι δεν δηλώνουν ηττημένοι και προσπαθούν απεγνωσμένα να κρατήσουν τα σύνορά τους. Ορισμένοι απελαθέντες Παλαιστίνιοι επιλέγουν να ενταχθούν σε προσφυγικούς καταυλισμούς στην Δυτική Όχθη (858.000 πρόσφυγες) ή στην Γάζα (1,4 εκατομμύρια πρόσφυγες) αντί να φύγουν για γειτονικές χώρες. γιατί πιστεύουν ότι η παραμονή είναι ένας τρόπος αντίστασης. Κατά την διάρκεια μιας ανταλλαγής με μια νεαρή κοπέλα σε καταυλισμό προσφύγων στη Δυτική Όχθη, μου εκμυστηρεύτηκε: «[οι Ισραηλινοί] μας κάνουν την ζωή αδύνατη, γιατί θέλουν να φύγουμε, αλλά με το να μένω εδώ αντιστέκομαι! Θα αντισταθώ μέχρι να πεθάνω…» Γεγονός παραμένει ότι τα παλαιστινιακά εδάφη μειώνονται εμφανώς ενώ οι ισραηλινοί οικισμοί πολλαπλασιάζονται…
Έτσι, η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση είναι πάνω από όλα εδαφική σύγκρουση. Δεν πρέπει να κάνουμε λάθος για την φύση της σύγκρουσης, διαφορετικά οι αναλύσεις που κάνουμε γι’ αυτήν είναι καταδικασμένες να είναι λανθασμένες.
Η σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστινίων δεν είναι σύγκρουση θρησκειών. Σίγουρα η θρησκεία βρίσκεται στο παρασκήνιο αφού η αμφισβητούμενη γη είναι η «αγία γη», κοιτίδα των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών. Η προσκόλληση σε αυτή την γη ενισχύεται από την παρουσία ιερών τόπων. Για παράδειγμα, το Τέμενος Αλ Ακσα (Πρόκειται για τον τρίτο ιερότερο τόπο στο Ισλάμ. Σύμφωνα με την μουσουλμανική παράδοση, αυτή είναι η τοποθεσία όπου ο Μωάμεθ ανέβηκε στον ουρανό) και το Τείχος των Δακρύων (το πιο ιερό μέρος για τους Εβραίους και το οποίο λέγεται ότι είναι το μοναδικό κατάλοιπο του ναού του Ηρώδη) στην καρδιά της παλιάς πόλης της Ιερουσαλήμ, εξηγούν εν μέρει την κατηγορηματική άρνηση Ισραηλινών και Παλαιστινίων να υποχωρήσουν στο ζήτημα του καθεστώτος της Ιερουσαλήμ. Ωστόσο, δεν πρόκειται για σύγκρουση μεταξύ της εβραϊκής και της μουσουλμανικής θρησκείας. Είναι μια σύγκρουση μεταξύ δύο λαών, των Εβραίων και των Παλαιστινίων Αράβων (μέρος των οποίων είναι Χριστιανοί) για να αποκτήσουν τον έλεγχο της γης.
Τούτου λεχθέντος, ο θρησκευτικός παράγοντας μερικές φορές αξιοποιείται και από τις δύο πλευρές. Για παράδειγμα, η Χαμάς βασίστηκε στο Ισλάμ για να νομιμοποιηθεί σε αντίθεση με την κοσμική Παλαιστινιακή Αρχή. Αντίθετα, στην νέα κυβέρνηση Νετανιάχου ορισμένοι υπουργοί προέρχονται από υπερορθόδοξα εβραϊκά κόμματα, όπως το Εβραϊκό Σπίτι ή ο Ιουδαϊσμός της Ενωμένης Τορά. Ο θρησκευτικός παράγοντας χρησιμοποιείται επίσης συχνά από το εβραϊκό κράτος για να δικαιολογήσει τον αποικισμό. Ωστόσο, εάν ορισμένοι ηθοποιοί επιλέξουν να «παίξουν το χαρτί της θρησκείας» (κατά τον κοινωνιολόγο Αλέν Ντίκοφ), αυτό δεν σημαίνει ότι αντιμετωπίζουμε μια σύγκρουση θρησκειών.
Επιπλέον, η απεικόνιση της σύγκρουσης ως ασύμμετρου πολέμου μεταξύ τρομοκρατικών ομάδων και ενός κράτους είναι ένα εξαιρετικά περιορισμένο αναγνωστικό πλαίσιο. Είναι αναμφίβολα μια ασύμμετρη σύγκρουση αφού οι εμπλεκόμενες δυνάμεις είναι εντελώς ανισόρροπες υπέρ του Ισραήλ. Ωστόσο, το να μιλάμε για μια σύγκρουση μεταξύ τρομοκρατικών ομάδων και ενός κράτους είναι στην πραγματικότητα ένας τρόπος απονομιμοποίησης μιας πλευράς, των Παλαιστινίων, νομιμοποιώντας παράλληλα την αντίπαλη πλευρά, το Ισραήλ. Ορισμένοι παράγοντες, και από τις δύο πλευρές, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς, πρέπει να χαρακτηριστούν τρομοκράτες. Ωστόσο, για να κατανοήσουμε την ρίζα της σύγκρουσης, πρέπει να καταλάβουμε ότι πάνω από όλα είναι δύο λαοί που μάχονται για την ίδια γη με διαφορετικά μέσα.
Η εδαφική πτυχή: κύριο εμπόδιο για την επίλυση συγκρούσεων
Επιπλέον, είναι ακριβώς η εδαφική πτυχή που κάνει την ανάλυσή του πολύπλοκη. Πώς μπορούν δύο εχθροί να βρίσκονται στο σπίτι τους, στο ίδιο μέρος; Είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος: τα κέρδη ενός ατόμου θα ισοδυναμούν με τις απώλειες ενός άλλου. Οι γενιές πολλαπλασιάζονται αλλά κανείς, ούτε από τη μία ούτε από την άλλη πλευρά, δεν εγκαταλείπει αυτό που θεωρεί ότι είναι η γη του. Μια νεαρή Παλαιστίνια που γεννήθηκε σε καταυλισμό προσφύγων μου μιλάει για την Χεβρώνα, την πόλη από την οποία εκδιώχθηκε η οικογένειά της από μια ισραηλινή αποικία πριν από δύο γενιές, ως «σπίτι».
Σε αυτήν την εδαφική σύγκρουση, η μόνη πραγματικά προβλεπόμενη και πιθανή λύση παραμένει η «λύση των δύο κρατών». Με άλλα λόγια, η γη πρέπει να κατανεμηθεί δίκαια μεταξύ ενός παλαιστινιακού κράτους και ενός ισραηλινού κράτους που θα είναι κυρίαρχα στο μερίδιό τους και θα μπορούν να ζουν με ασφάλεια και απόλυτη ελευθερία.
Παρ’ όλα αυτά, οι εποικισμοί αποτελούν αναμφίβολα δυσκολία για την θέσπιση λύσης δύο κρατών. Η επέκταση των οικισμών στη Δυτική Όχθη έχει διαμελίσει το παλαιστινιακό έδαφος που μοιάζει με αρχιπέλαγος. Προκειμένου να επιτευχθεί η αναγκαία εδαφική συνέχεια για ένα βιώσιμο παλαιστινιακό κράτος, οι ισραηλινοί οικισμοί θα πρέπει να εκκενωθούν. Μια λύση που οι περισσότεροι από 600.000 έποικοι και η κυβέρνηση Νετανιάχου, η οποία, αντίθετα, ενθαρρύνει τον αποικισμό, δεν είναι έτοιμοι να δεχθούν…
Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι είναι ανεπανόρθωτα γείτονες
Τέλος, μια από τις πτυχές που χαρακτηρίζει και περιπλέκει την επίλυση αυτής της σύγκρουσης είναι η επιτόπια επικάλυψη. Η επιφάνεια είναι εξαιρετικά περιορισμένη και όλα είναι αλληλένδετα. Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι είναι ανεπανόρθωτα γείτονες. Παρά το μίσος, τα τείχη, τα πολιτιστικά και γλωσσικά εμπόδια – ζουν δίπλα δίπλα και οι χωρισμοί είναι τεχνητοί. Η παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ ενσαρκώνει αυτή την επικάλυψη που περιπλέκει την κατάσταση: από τον ένα δρόμο στον άλλο πηγαίνουμε από το αραβικό παζάρι στην εβραϊκή συνοικία. Η είσοδος στην πλατεία του Τεμένους Αλ Ακσα είναι δυνατή μέσω του Εβραϊκού Τείχους των Δακρύων.
Η Χεβρώνα ενσωματώνει επίσης αυτή την επικάλυψη. Εκεί ιδρύθηκαν αποικίες σε ορισμένους δρόμους της πόλης. Πρέπει να περάσει κανείς από τουρνικέ και χειριστήρια από τον ένα δρόμο στον άλλο. Ενώ ο τάφος των Πατριαρχών ήταν χωρισμένος στα δύο, από την μια πλευρά τζαμί και από την άλλη συναγωγή. Ωστόσο, αυτή η επικάλυψη δεν μπορεί να αγνοηθεί. Δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε αυτή τη σύγκρουση ως μια σύγκρουση όπου, όταν επιλυθεί, όλοι θα πάνε σπίτι τους: στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη οι δύο λαοί θα πρέπει να ζήσουν μαζί.
Μέρος 3. Η φρίκη της 7ης Οκτωβρίου 2023 έσπασε το αόρατο του παλαιστινιακού προβλήματος
Η 7η Οκτωβρίου 2023 εξέπληξε όλο τον κόσμο. Δικαίως συγκλονιστήκαμε από την σκληρότητα και την βαρβαρότητα των επιθέσεων εναντίον αμάχων. Αλλά και η παγκόσμια κοινή γνώμη εξεπλάγη από την βίαιη επανενεργοποίηση μιας σύγκρουσης που ως επί το πλείστον είχε ξεχαστεί…
Στην πραγματικότητα, αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα μιας πολιτικής στρατηγικής αορατότητας η οποία ενορχηστρώθηκε από τον Νετανιάχου. Πράγματι, ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός έχει, εδώ και χρόνια, εφαρμόσει μια πολιτική στρατηγική που συνίσταται στην ελαχιστοποίηση και στην λήθη του παλαιστινιακού προβλήματος. Μεταξύ του ισραηλινού πληθυσμού και στα μάτια της διεθνούς κοινότητας, η ισραηλινή κυβέρνηση διατήρησε την ιδέα ότι δεν υπήρχε πλέον ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση ή ότι βρισκόταν σε αδιέξοδο και ότι το παλαιστινιακό ζήτημα ήταν υπό έλεγχο ή αδρανές.
Για να τροφοδοτήσει αυτή την συζήτηση, ο Νετανιάχου κινητοποίησε διάφορα εργαλεία. Για παράδειγμα, για να μην εξετάσει κανείς την πιθανότητα νέων διαπραγματεύσεων, ο Νετανιάχου έτρεφε την ιδέα ότι στην παλαιστινιακή πλευρά δεν υπήρχε νόμιμος πολιτικός συνομιλητής. Από το 2006, δεν έχουν διεξαχθεί εκλογές και η Παλαιστίνη είναι πολιτικά διχασμένη μεταξύ της Παλαιστινιακής Αρχής και της Χαμάς, η οποία αναγνωρίζεται ως τρομοκρατική από ορισμένα κράτη συμμαχικά με το Ισραήλ. Μια κατάσταση που χρησιμοποίησε και διατήρησε ο Νετανιάχου για να κάνει σταδιακά τους ανθρώπους να ξεχάσουν την ανάγκη να διαπραγματευτούν… Επιπλέον, η ιρανική απειλή ήταν επίσης ένα εργαλείο που χρησιμοποίησε ο Ισραηλινός πρωθυπουργός. Τα τελευταία χρόνια, έχει εγείρει σε μεγάλο βαθμό την ιρανική απειλή για να αποδείξει ότι το πρόβλημα που αξίζει προσοχής είναι το Ιράν και όχι οι Παλαιστίνιοι. Μια στρατηγική η οποία έχει αποδειχθεί πολύ αποτελεσματική τόσο με τον ισραηλινό πληθυσμό όσο και με την διεθνή κοινότητα.Η διοργάνωση ενός rave party 6 χλμ από την Γάζα μαρτυρεί το βάθος της άρνησης στην οποία βυθίστηκε μέρος του ισραηλινού πληθυσμού…
Μια αποτελεσματική στρατηγική
Ο ισραηλινός πληθυσμός δεν ανησυχούσε πλέον για το παλαιστινιακό πρόβλημα. Στο έδαφος, η εξέλιξη ήταν αξιοσημείωτη. Πριν τις 7 Οκτωβρίου 2023, οι Ισραηλινοί είχαν δύο μεγάλες ανησυχίες: το Ιράν και την δικαστική μεταρρύθμιση του Νετανιάχου. Το να τους κάνεις να μιλήσουν για τους Παλαιστίνιους είχε γίνει δύσκολο. Δεν είχαν τίποτα να πουν γι’ αυτό, λες και το πρόβλημα είχε λυθεί ή ακόμα δεν υπήρχε καν… Ο πληθυσμός, και ιδιαίτερα οι νέοι κοσμοπολίτες στις μεγάλες πόλεις, ήταν σε μια πολύ εκπληκτική άρνηση όταν ξέρουμε τι συμβαίνει στην άλλη πλευρά του τείχους. Μια άρνηση που συμβολίζεται από το ρέιβ πάρτι το οποίο έγινε κοντά στην Γάζα και το οποίο δέχτηκε φρικτή επίθεση από την Χαμάς. Η οργάνωση ενός ρέιβ πάρτι 6 χλμ από την Γάζα, το οποίο ο πρώην πρωθυπουργός Ντομινίκ ντε Βιλπέν περιέγραψε ως «κόλαση στη γη», καταδεικνύει το βάθος της άρνησης στο οποίο βυθίστηκε ο ισραηλινός πληθυσμός. …
Επιπλέον, η στρατηγική της αορατότητας ήταν επίσης πολύ αποτελεσματική έναντι της διεθνούς κοινότητας. Ενώ η επίλυση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης ήταν το όνειρο πολλών μεγάλων προέδρων, από την δεκαετία του 2000 κανείς δεν είχε την φιλοδοξία να οργανώσει διαπραγματεύσεις. Η παλαιστινιακή υπόθεση δεν ήταν πλέον στην διπλωματική ατζέντα. Οι ηγέτες και οι διεθνείς οργανισμοί είχαν άλλες προτεραιότητες: τζιχαντιστική τρομοκρατία, κλίμα, covid-19, ρωσικός πόλεμος στην Ουκρανία, μετανάστευση, ασφάλεια στον κυβερνοχώρο… Το ίδιο ίσχυε και για την παγκόσμια κοινή γνώμη. Το πρόβλημα της Μέσης Ανατολής δεν ήταν πλέον πραγματικό ενδιαφέρον.
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ, οι οποίες συνήφθησαν το 2020, αποκρυστάλλωσαν αυτή την αφάνεια του παλαιστινιακού προβλήματος. Ενώ ιστορικά η παλαιστινιακή υπόθεση ένωσε τον αραβικό κόσμο και οι αραβικές χώρες υποστήριξαν άνευ όρων τον παλαιστινιακό λαό, το 2020 τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο επέλεξαν να ομαλοποιήσουν την σχέση τους με το παλαιστινιακό κράτος. Το Ισραήλ, χωρίς να απαιτήσει παραχωρήσεις για τους Παλαιστινίους, επέστρεψε.
Ο κόσμος είχε τα μάτια του κλειστά σε μια πραγματικότητα που ωστόσο δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει. Αυτή η άρνηση ήταν πρόσθετη ταλαιπωρία για τον παλαιστινιακό λαό ο οποίος βίωνε την απόγνωση σε καθημερινή βάση. Το 2020, ο Σαχάρ Καβάσμι, βουλευτής της Χεβρώνας, με ρώτησε: «Γιατί είμαστε η εξαίρεση στα ανθρώπινα δικαιώματα; “. Για τον παλαιστινιακό λαό, το να φιμώσει τον πόνο του και να ξεχάσει την κατάστασή του ήταν μια ακατανόητη αδικία που, ταυτόχρονα, επέτρεψε στο Ισραήλ να συνεχίσει την πολιτική του αποικισμού με πλήρη ατιμωρησία. Υπό αυτή την έννοια, οι Συμφωνίες του Αβραάμ έγιναν δεκτές από την Παλαιστινιακή Αρχή ως τρομερή προδοσία.
Η 7η Οκτωβρίου 2023 έσπασε βίαια το αόρατο στο οποίο βυθίστηκε το παλαιστινιακό πρόβλημα
Σε αυτό το πλαίσιο αορατότητας, οι επιθέσεις της Χαμάς αιφνιδίασαν και κατέπληξαν ολόκληρο τον κόσμο. Ωστόσο, στο έδαφος, η κλιμάκωση ήταν προβλέψιμη. Κανείς δεν μιλούσε πια για «ειρήνη» ή «λύση δύο κρατών». Η παλαιστινιακή νεολαία δεν είχε πλέον καμία ελπίδα, ούτε πολιτική, ούτε διαπραγματεύσεις, ούτε καλύτερες προοπτικές. Οι νέοι μιλούσαν όλο και περισσότερο για «αντίσταση με κάθε μέσο». Οι ηγέτες της Παλαιστινιακής Αρχής που συνέχισαν να υπερασπίζονται την ειρηνική φωνή προειδοποίησαν ότι φοβούνται ότι δεν θα μπορούσαν πλέον να συγκρατήσουν την οργή του πληθυσμού τους. Αρκετοί από αυτούς μου είπαν ότι εάν η κατάσταση δεν αλλάξει και η διεθνής κοινότητα δεν σταματήσει την κατοχή από το Ισραήλ, η κλιμάκωση της βίας θα ήταν αναπόφευκτη. Παραδόξως, εκτός από τους Παλαιστίνιους, κανείς, ούτε οι Ισραηλινοί ούτε η διεθνής κοινότητα, φαινόταν να φοβάται μια τέτοια εξέγερση και τέτοια βία.
Στην πραγματικότητα, η τραγωδία της 7ης Οκτωβρίου 2023 διέλυσε βίαια το αόρατο στο οποίο ήταν βυθισμένο το Παλαιστινιακό πρόβλημα. Το θέμα δεν είναι καινούργιο, απλά το έχουμε συνειδητοποιήσει.
Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση έχει γίνει για άλλη μια φορά μια ανησυχία για την παγκόσμια κοινή γνώμη. Τα γεγονότα στην Γάζα έγιναν πρωτοσέλιδα μετά την επίθεση της Χαμάς. μεταφέροντας σχεδόν στο παρασκήνιο τον πόλεμο στην Ουκρανία. Τα κοινωνικά δίκτυα κατακλύζονται από δημοσιεύματα, ευνοϊκά για την μία ή την άλλη πλευρά, σχετικά με την κατάσταση στην Μέση Ανατολή. Αυτό είναι ένα θέμα που επανέρχεται στην καρδιά των συζητήσεων με πολλή συγκίνηση: αυτά είναι ερωτήματα που διχάζουν έντονα τις δημόσιες απόψεις μας.
Η παλαιστινιακή υπόθεση έχει γίνει και πάλι αντικείμενο κινητοποίησης. Σε όλο τον κόσμο, έχουν οργανωθεί πολυάριθμες διαδηλώσεις υπέρ των Παλαιστινίων. Αρκετές προσωπικότητες των μέσων ενημέρωσης έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους στους Παλαιστίνιους. Κάποιοι, όπως η ηθοποιός Σούζαν Σάραντον – που απολύθηκε από το γραφείο ταλέντων της (UTA) – το έχουν πληρώσει ακριβά… Τα κοινωνικά δίκτυα χρησιμοποιούνται ενεργά ως πλατφόρμα για την υποστήριξη της παλαιστινιακής υπόθεσης. Στον αραβικό κόσμο, η παλαιστινιακή υπόθεση έχει γίνει για άλλη μια φορά αντικείμενο ανησυχίας και ταύτισης. Ακόμη και στα κράτη του Κόλπου όπου οι κυβερνήσεις πλησίαζαν όλο και περισσότερο στο μεγαλύτερο μέρος τους στο εβραϊκό κράτος, οι πληθυσμοί εκφράζουν πλέον ξεκάθαρα την υποστήριξή τους στους Παλαιστίνιους.
Επιπλέον, η κατάσταση στην Μέση Ανατολή έχει γίνει και πάλι αντικείμενο ανησυχίας για οργανώσεις και πολιτικούς παράγοντες. Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση βρίσκεται και πάλι στην διπλωματική ατζέντα. Αυτό αποδεικνύεται από τις κινήσεις των ηγετών στο έδαφος, όπως η επίσκεψη του Εμανουέλ Μακρόν στο Ισραήλ και στην Δυτική Όχθη. Ο ΟΗΕ έχει αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Αρκετές συνεδριάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας έχουν αφιερωθεί στην κατάσταση στην Γάζα, ακόμη και αν η υιοθέτηση ψηφισμάτων περιπλέκεται από την χρήση του βέτο, ιδιαίτερα των Αμερικανών. Ο Αντόνιο Γκουτέρες, Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, έχει εκφράσει επανειλημμένα την υποστήριξή του για την λύση των δύο κρατών και την ανάγκη για κατάπαυση του πυρός.
Εν ολίγοις, είτε μας αρέσει είτε όχι, η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση παραμένει στο επίκεντρο και η απόρριψή της δεν αποτελεί βιώσιμη επιλογή μακροπρόθεσμα. Η καταστροφική ανθρωπιστική κατάσταση δεν μπορεί να αγνοηθεί. Επιπλέον, είναι μια σύγκρουση που χωρίζει σε πολλά επίπεδα.
Είναι μια σύγκρουση που διχάζει τις κοινωνίες μας. Από τις 7 Οκτωβρίου 2023, υπάρχει ένα αξιοσημείωτο χάσμα στις ευρωπαϊκές μας κοινωνίες μεταξύ εκείνων που υπερασπίζονται το δικαίωμα του Ισραήλ να υπερασπίζεται τον εαυτό του και εκείνων που υποστηρίζουν τα δικαιώματα του παλαιστινιακού λαού. Υπήρξε μια αναζωπύρωση αντισημιτικών και ρατσιστικών πράξεων. Τα πολιτικά κόμματα τοποθετήθηκαν και χρησιμοποίησαν τα γεγονότα σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Για παράδειγμα, στην Γαλλία, ο ισλαμικός χαρακτήρας της Χαμάς υπηρέτησε τις αντιμεταναστευτικές ομιλίες της ακροδεξιάς. ενώ η παλαιστινιακή υπόθεση υποστηρίζεται από αριστερά κόμματα.
Είναι επίσης ένα θέμα που χωρίζει τον κόσμο μεταξύ των χωρών του νότου που υποστηρίζουν κυρίως την Παλαιστίνη και των βόρειων χωρών οι οποίες υποστηρίζουν κυρίως το Ισραήλ. Ενώ το χάσμα μεταξύ των δυτικών δημοκρατιών από την μια πλευρά και των νότιων κρατών, των αναδυόμενων χωρών και των αυταρχικών καθεστώτων από την άλλη είχε ήδη διευρυνθεί, η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση το επιτείνει. Η άνευ όρων υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και η υποστήριξη των Ευρωπαίων στο Ισραήλ συμβάλλουν στην τροφή της ιδέας ότι «η Δύση καταπιέζει τους λαούς του Νότου και ότι σέβεται το διεθνές δίκαιο μόνο σύμφωνα με τα συμφέροντά της». Ένας λόγος που εξυπηρετεί κράτη όπως η Ρωσία, το Ιράν ή η Κίνα που θέλουν ακριβώς να καταρρίψουν την καθιερωμένη παγκόσμια τάξη και αναζητούν υποστήριξη από κράτη τα οποία αισθάνονται καταπιεσμένα από την Δύση.
Έτσι, η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση και οι συνέπειές της δεν μπορούν να αγνοηθούν. Η ασυμμετρία μεταξύ των πλευρών της σύγκρουσης είναι τέτοια που η λύση μπορεί να έρθει μόνο απ’ έξω. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να δεσμευτεί για την εξεύρεση λύσης η οποία θα εγγυάται τα δικαιώματα όλων. Η λύση των δύο κρατών παραμένει η μόνη αποδεκτή λύση. Για να εφαρμοστεί και να λειτουργήσει, θα είναι απαραίτητο να ληφθεί υπόψη η επιτόπια πραγματικότητα.
ΜΑΡΙ ΝΤΙΡΙΕ
Η Μαρί Ντιριέ διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτικές Επιστήμες στην Σχολή Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού. Η έρευνά της επικεντρώνεται στον ρόλο και στην χρήση της ταπείνωσης στις διεθνείς σχέσεις. Είναι ειδική στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση και έχει επισκεφθεί το πεδίο αρκετές φορές. Είναι η συγγραφέας του βιβλίου: «Από την Ισραηλινο-Παλαιστινιακή σύγκρουση στην ιρανική πυρηνική ενέργεια: ταπείνωση, η ξεχασμένη μεταβλητή των διαπραγματεύσεων».
