Η Ουάσιγκτον προσπαθεί να ανακτήσει το έδαφος που απώλεσεν από το Πεκίνο και την Μόσχα.
Μετά από τρεις δεκαετίες ως επί το πλείστον αντιμετωπίσεως της αφρικανικής ηπείρου με ικανήν υστέρηση φάσεως, «εκ των υστέρων», οι Η.Π.Α. αναπροσαρμόζουν την στρατηγική τους για να περιορίσουν την αυξανομένη επιρροή των μεγαλυτέρων αντιπάλων τους στην Μαύρη Ήπειρο. Η νέα προσέγγιση περιγράφεται λεπτομερώς σε μιαν έκθεση του αμερικανικού Λευκού Οίκου του Αυγούστου 2022, «Η.Π.Α. Στρατηγική προς την Υποσαχάρια Αφρική» («U.S. Strategy Toward Sub-Saharan Africa»), η οποία περιέγραφε σχέδια για μια πιο ρεαλιστική πολιτική για την Αφρική και μία μεγαλύτερη δέσμευση στους τομείς της ασφαλείας και της οικονομίας. Στη συνέχεια, τον Δεκέμβριο του 2022, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν εφιλοξένησε ηγέτες και ανώτερους αξιωματούχους από 49 αφρικανικές χώρες στην Ουάσιγκτον. Αυτή η νέα αμερικανική εστίαση με μια πραγματιστική δέσμευση σε πολλούς τομείς έγινε ολοένα και εμφανέστερη καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023.
Από τον Ψυχρό Πόλεμο ….. στην Βάγκνερ
Αφού το πρώτο κύμα «αποαποικιοποίησης» εξετόπισεν τις ευρωπαϊκές δυνάμεις από την Αφρική περί τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο παγκόσμιος ανταγωνισμός μεταξύ δύο νέων τότε υπερδυνάμεων, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης, εσκίασεν την ήπειρο. Για να περιορίσουν την σοβιετικήν επιρροή και την κομμουνιστικήν ιδεολογία, οι Η.Π.Α. εσχημάτισαν συνεργασίες και παρείχαν οικονομική βοήθεια και βοήθεια ασφαλείας σε φιλικές αφρικανικές κυβερνήσεις καθώς, και σε ομάδες που αντετίθεντο στα φιλοσοβιετικά καθεστώτα. Όταν ετελείωσεν ο Ψυχρός Πόλεμος, η Αφρική …. έπεσε στον αμερικανικό κατάλογο προτεραιοτήτων εξωτερικής πολιτικής ! Στις περισσότερες περιπτώσεις όπου ενεπλάκη, η Ουάσιγκτον έτεινε να τονίζει την προσήλωσή της στα «δυτικά ιδεώδη» όπως η δημοκρατία, η διαφάνεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία συχνά συνεκρούοντο με τα συμφέροντα των αυταρχικών δυτικοφίλων αφρικανικών καθεστώτων. Με την Ουάσιγκτον να προσφέρει ολιγότερα αλλά να απαιτεί περισσότερα, ολοέν και περισσότεροι Αφρικανοί αμφισβητούσαν αν οι Η.Π.Α. θα ημπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες των χωρών τους.
Σε αυτό το κενόν ισχύος εισεχώρησαν επιτηδείως η Ρωσία και η Κίνα. Οι Κινέζοι προσέφεραν επενδύσεις, αλλά οι Ρώσοι προσέφεραν όπλα. Αρχικώς μέσω της μισθοφορικής ομάδος «Βάγκνερ» (Wagner), οι ρωσικές δυνάμεις εξηπλώθησαν εντός και γύρω της ζώνης του Σαχέλ –στο Μάλι, στην Μπουρκίνα Φάσο, στη Λιβύη, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και στο Σουδάν– και ηδραιώθηκαν εντός της υποδομής εθνικής ασφαλείας των χωρών αυτών (για να μην αναφέρουμε τις εκεί επικερδείς δραστηριότητες εξορύξεων του πλουσιοτάτου υπεδάφους). Οι δυτικές προσπάθειες απομονώσεως της Ρωσίας για την εισβολήν της στην Ουκρανία τον Φεβρουάριον του 2022 ώθησαν τη Μόσχα να αφιερώσει ακόμη περισσοτέρα προσοχή και πόρους στην Αφρική, όπου διάφορες φιλικές κυβερνήσεις βοηθούν την Ρωσία να αντισταθεί στη διεθνή πολιτική πίεση, να αποφύγει τις κυρώσεις και συνάμα απειλούν εμμέσως τους συμμάχους των ΗΠΑ στην Ευρώπη με ενεργειακή ανασφάλεια και την μαζική μετανάστευση. Συνεπώς κατέστη σαφές για τις ΗΠΑ, ότι εχρειάζοντο επειγόντως μια νέα στρατηγική.
Εμπόριον, Επενδύσεις και Διπλωματία
Η πρώτη σημαντική αλλαγή που περιεγράφη κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής Ηγετών ΗΠΑ-Αφρικής το 2022, ήταν η αμερικανική δέσμευση για επένδυση 55 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην ήπειρο στα επόμενα τρία χρόνια. Το πρώτον έτος, οι Η.Π.Α. και η Αφρική υπέγραψαν εκατοντάδες συμφωνίες αξίας τουλάχιστον 14,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι αμερικανικές επενδύσεις σε μικρά έργα υποδομής, τοπικής βιομηχανικής αναπτύξεως και ποικίλα έργα «πρασίνης ενεργείας». Η Ουάσιγκτον ίδρυσε επίσης την κυβερνητική «Prosper Africa», μια πρωτοβουλία που συνδέει την κυβέρνηση των Η.Π.Α. και αφρικανικές επιχειρήσεις για τη διευκόλυνση του εμπορίου και των επενδύσεων.
Ένα ισχυρόν παράδειγμα της μετατοπίσεως της αμερικανικής πολιτικής εμφανίζεται στη νότιο Αφρική, όπου οι Η.Π.Α. (με την υποστήριξη της ΕΕ) επιδιώκουν να αντιμετωπίσουν την κινεζική κυριαρχία στον τομέα των ορυκτών ζωτικής σημασίας. Για πάνω από μια δεκαετία (και με ελάχιστο ανταγωνισμό), το Πεκίνο …. «άρπαζε» κυριολεκτικώς δικαιώματα αφρικανικών ορυκτών και διοχέτευε χρήματα σε αφρικανικές υποδομές. Αλλά τώρα οι ΗΠΑ, μέσω του «Ταμείου Συνεργασίας και Επενδύσεων για την Παγκόσμιο Υποδομή» της G7, προσπαθούν να καλύψουν τη διαφορά. Το κύριο έργο, ο διάδρομος του Λομπίτο, περιλαμβάνει την κατασκευή μιας σιδηροδρομικής συνδεέσεως μεταξύ των πλουσίων σε ορυκτά περιοχών της νότιας Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και της «ζώνης χαλκού» στην Ζάμπια και στην Αγκόλα. Τον παρελθόντα Οκτώβριο υπεγράφη ένα μνημόνιον κατανοήσεως και η «Αφρικανική Τράπεζα Αναπτύξεως» υπεσχέθη να βοηθήσει στη συγκέντρωση 1,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε χρηματοδότηση, εκτός από τη συνεισφορά της ιδίας με 500 εκατομμύρια δολάρια. Με την ολοκλήρωσή του έργου (η οποία όπως ισχυρίζονται αξιωματούχοι των ΗΠΑ ημπορεί να γίνει εντός πέντε ετών), ο διάδρομος θα υποστηρίξει το περιφερειακό εμπόριο και θα παρέχει μιαν αποτελεσματική διαδρομή για τα ορυκτά της περιοχής. ώστε να φθάνουν στις ακτές του Ατλαντικού και στην συνέχεια στις Η.Π.Α. και τις ευρωπαϊκές αγορές.
Εκτός από το εμπόριον και τις επενδύσεις, αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν έχουν επίσης ταξιδέψει συχνά στην Αφρική. Για να αναφέρουμε μερικά παραδείγματα, η Αμερικανίς Αντιπρόεδρος Καμάλα Χάρρις επεσκέφθη την Γκάνα, την Τανζανία και την Ζάμπια. Η Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ Τζιλ Μπάιντεν μετέβη στη Ναμίμπια και στην Κένυα. Ο Υπουργός Εξωτερικών Άντονυ Μπλίνκεν συνηντήθη με αξιωματούχους στη Νότιο Αφρική, στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και στην Ρουάντα τον Αύγουστο, ενώ ο Υπουργός Αμύνης Λόιντ Ώστιν επεσκέφθη το Τζιμπουτί, την Κένυα και την Αγκόλα τον Σεπτέμβριο. Για πρώτην φορά εδώ και δεκαετίες, Αμερικανοί επικεφαλής υπουργικών τμημάτων και υψηλόβαθμοι κυβερνητικοί γραφειοκράτες έλαβαν οδηγίες να εντείνουν την εμπλοκή τους με την Μαύρη Ήπειρο.
Βάσεις και Βοήθεια Ασφαλείας
Η διαχείριση των σχέσεων ασφαλείας συνιστά μια σκληροτέρα δοκιμασία, αλλά ο ανακάμψας πραγματισμός της Ουάσιγκτον εμφανίζεται δρατήριος και εδώ. Όταν ο Νίγηρ υπέστη στρατιωτικό πραξικόπημα, οι Η.Π.Α. αντεστάθησαν στην πίεση των συμμάχων, ιδιαιτέρως δε της Γαλλίας, να καταδικάσουν τις ενέργειες των πραξικοπηματιών. Η επιφύλαξή τους απέδωσεν καρπούς. Οι γαλλικές στρατιωτικές βάσεις στη χώρα έκλεισαν και οι γαλλικές δυνάμεις εξεδιώχθηκαν, ενώ παραμένουν αμερικανικά στρατεύματα σε μια βάση drones. (Σε μιαν άλλη αποτυχία για το Παρίσι, η αμερικανική εταιρεία εξορύξεως ραδιενεργών ορυκτών «Global Atomic» έχει μετακινηθεί ως απόλυτος ρυθμιστής στον τομέαν εξορύξεως ουρανίου του Νίγηρος, στον οποίον προηγουμένως εκυριάρχει η γαλλική κρατική εταιρεία εξορύξεως «Orano».) Ούτε η προσέγγιση της κυβερνώσης στρατιωτικής χούντας προς την Ρωσία δεν ήλλαξεν ριζικώς την γενικήν προσέγγιση των ΗΠΑ προς τον Νίγηρα.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Μέσω του Ομίλου Βάγκνερ, το ρωσικό πλέγμα ασφαλείας έχει δεσμευθεί στενότατα με το καθεστώς του Προέδρου Φοστέν-Αρσάνζ Τουαντερά και ασκεί σημαντικόν έλεγχο στην οικονομία της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας. Ωστόσον, η κυβέρνηση στο Μπανγκούι προφανώς δεν έχει «κλείσει τις θύρες» στις Ηνωμένες Πολιτείες, επειδή φέρεται να ευρίσκεται σε συζητήσεις με τον αμερικανικό κατασκευαστικό και επενδυτικό γίγαντα, αλλά και στρατιωτικόν εργολάβο «Bancroft» για την ίδρυση μιας στρατιωτικής βάσεως εκεί. Η «Bancroft» θα εκπαιδεύσει τις δυνάμεις της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, θα προστατεύει τις τοποθεσίες εξορύξεων και θα παρέχει ασφάλεια έναντι ενόπλων αντικυβερνητικών ομάδων σε ολόκληρο την χώρα. Ο εν λόγω πολυδύναμος «ανάδοχος» έχει μεγάλην εμπειρία στην Αφρική, ενώ συνεργάζεται με τις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ κατά την τελευταίαν δεκαετία στην Σομαλία, όπου υπεστήριξε τις αμερικανικές και τις εκεί κυβερνητικές δυνάμεις κατά της τρομοκρατικής ομάδας Αλ-Σαμπάμπ.
Λαμβανομένων υπ΄όψη αυτών των δεδομένων, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι πιθανότατα εγνώριζαν λεπτομερώς όλες τις διμερείς συζητήσεις, αν και αρνούνται ότι συμμετείχαν. Ωστόσον, τα ρωσικά μέσα ενημερώσεως εξέφρασαν έκπληξη για την είδηση. Πολλές από τις λειτουργίες που θα παρέχει η Bancroft τις διαχειρίζονται ήδη οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, οι οποίες έχουν αναλάβει τις συμβάσεις της Βάγκνερ. Τα νέα δρώμενα καταστούν την πιθανή ευρυτάτη συμφωνία με τον εξειδικευμένον αμερικανικό εταιρικόν κολοσσό άμεσον πρόκληση για την επιρροήν της Μόσχας στην πρωτεύουσα Μπανγκούι.
Μετά από πολλά χρόνια αποστασιοποιήσεως, οι Η.Π.Α. έθεσαν και πάλιν ως προτεραιότητά τους την Αφρική. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους ελιγμούς της Κίνας για τον έλεγχο των στρατηγικών ορυκτών της ηπείρου και στις προσπάθειες της Ρωσίας να αντικαταστήσει τις δυτικές χώρες ως παρόχους ασφάλειας. ώστε να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις. Η ανανεωμένη ρεαλιστική στρατηγική των ΗΠΑ φαίνεται ήδη να αποδίδει καρπούς, αλλά διόλου δεν είναι σαφές πόσον επιτυχημένη θα είναι μακροπροθέσμως.
