Ο Παύλος Μελάς, ότι έκανε, δεν το έκανε για τιμές και δόξα, αλλά από καθήκον. Εμείς σήμερα, ξεχάσαμε το καθήκον μας απέναντί του;
Στην πρόσφατη επίσκεψή μου στην πολύ όμορφη Καστοριά, θέλησα να επισκεφθώ το χωριό και το σπίτι που σκοτώθηκε, αλλά και τον τάφο του Ήρωα Παύλου Μελά.
Φυσικά απογοητεύθηκα. Αρχικά υπήρξε δύσκολο να μάθω που ακριβώς ήταν, αφού ναι μεν το χωριό Μελάς το ήξεραν, όμως άλλοι μου έλεγαν ότι ήταν θαμμένος εκεί κι άλλοι στην πόλη της Καστοριάς.
Το διαδίκτυο λέει κάποιες πληροφορίες αλλά οι ντόπιοι φαίνονταν μπερδεμένοι.
Είδα διάφορα τουριστικά ενημερωτικά φυλλάδια και χάρτες της πόλης, κανένα όμως δεν ανέφερε τον τάφο του Μελά, τουλάχιστον από όσα εγώ είδα. Τελικά το «μυστήριο» διαλευκάνθηκε. Ο Ήρωας Μακεδονομάχος, θάφτηκε αρχικά στο χωριό Μελάς και μετά από κάποιες ημέρες, αφαιρέθηκε το κεφάλι του ώστε να μην αναγνωρισθεί από τον εχθρό. Χρόνια μετά, όλο το λείψανο ενταφιάσθηκε εκ νέου, στην πόλη της Καστοριάς, πίσω από την Μητρόπολη, λίγα μέτρα μακρύτερα.
Λίγοι όμως ντόπιοι το ξέρουν και ο Δήμος δεν έχει καμία σχετική σήμανση. Έφτασα λίγα μέτρα από τον τάφο και ακόμη δεν ήμουν σίγουρος ότι ήταν το σωστό σημείο.
Ο τάφος όπως θα δείτε στην φωτογραφία, είναι μια απλή σύνθεση, που θα μπορούσε να είναι οποιουδήποτε άλλου, ακόμη και κάποιου πλούσιου επιφανούς ντόπιου πολίτη.
Είναι τοποθετημένος σε αδόκιμο σημείο, πνιγμένος από διάφορα οικοδομήματα και ουσιαστικά αφημένος στο περιθώριο. Τουλάχιστον ήταν καθαρός. Κάτι που υποψιάζομαι επιμελείται η κοντινή Μητρόπολη. Ο ίδιος ο Μελάς, είμαι σίγουρος ότι δεν θα ήθελε κάτι πιο περίτεχνο. Ήταν πάντοτε άνθρωπος ουσίας κι όχι του φαίνεσθαι.
Αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την αχαριστία στην θυσία του.
Το συγκλονιστικό όμως ήταν η επίσκεψη στο χωριό Μελάς.
Βρίσκεται στην δημοτική ενότητα Κορεστίων του Δήμου Καστοριάς. Η προηγούμενη ονομασία του χωριού ήταν Στάτιτσα ή Στάτιστα λόγω του ομώνυμου ναού του Αγίου Ευσταθίου και μετονομάστηκε σε Μελάς το 1927.
Μόλις φτάσαμε στο χωριό, μια ταπεινή ταμπέλα μας οδήγησε στο «Μουσείο Παύλου Μελά» δηλαδή στο σπίτι που σκοτώθηκε ο Ήρωας.
Πεντακάθαρος χώρος και απόλυτα διατηρημένος σε γυρνάει αμέσως πίσω στις 13 Οκτωβρίου 1904.
Δεν ήταν κανείς εκεί, αλλά μια ταμπελίτσα μας ενημέρωνε για τα τηλέφωνα και το όνομα του υπεύθυνου. Στην αρχή αυτό μου φάνηκε παράξενο αλλά όταν αργότερα έμαθα λεπτομέρειες κατάλαβα. Τηλεφωνήσαμε και σε 2 λεπτά, έφτασε ένας νέος άνδρας, με τα ρούχα εργασίας αγρότη, μας ζήτησε συγγνώμη αλλά «ήταν στα φασόλια».
Ο ευγενής αυτός αγρότης, μας εξήγησε ότι το εν λόγω σπίτι είναι ιδιοκτησία του, μια και είναι τρισέγγονος της γυναίκας του Χατζηγιάννη που είχε έλθει να επισκεφθεί ο Μελάς όταν σκοτώθηκε.
Μας αφηγήθηκε τα κάτωθι. Ο Μελάς είχε πολύ φιλικές σχέσεις με τον Χατζηγιάννη και αρκετές φορές είχε επισκεφθεί το χωριό. Την τελευταία φορά όμως, δεν είχε ειδοποιήσει ότι θα έρθει, ώστε να παρθούν μέτρα ασφαλείας. Έφτασε ξαφνικά γιατί ήταν τραυματισμένος στον αστράγαλο και επειδή έβρεχε έντεκα ημέρες, σκέφθηκε να ξεκουραστεί και ξαποστάσει εκείνος και τα παλικάρια του σε μια ζεστή γωνιά και να φάνε ζεστό φαΐ.
Ο Χατζηγιάννης έλλειπε. Οι άνδρες του Μελά μοιράστηκαν για φιλοξενία από επτά άτομα σε επτά σπίτια. Ένας Αλβανός βοσκός, είδε τους ξένους χωρίς να ξέρει ποιοι είναι και πήγε και ειδοποίησε τους κοντινούς τούρκους, προκαλώντας τους. Μια δύναμη από 120 τούρκους, έφτασε στο χωριό και άρχισε να ψάχνει. Στην αρχή δεν βρήκαν κανέναν αλλά όταν έσπασαν μια πόρτα για να κλέψουν ψωμί, οι επτά άνδρες του Μελά τους πυροβόλησαν.
Άρχισε μια μάχη, χωρίς στην ουσία να ξέρει ποιος πολεμούσε ποιον. Ο Μελάς κατέβηκε από το σπίτι και μια αδέσποτη σφαίρα τον βρήκε αριστερά στην κοιλιά. Η τρύπα από το βλήμα έγινε πολύ μεγαλύτερη γιατί βρήκε και παρέσυρε κι ένα κέρμα. Η αιμορραγία ήταν μεγάλη. Ο καπετάνιος ξεψύχησε πολύ γρήγορα. Έδωσε το όπλο του στον πρωτοπαλίκαρό του και του είπε να το δώσει στο γιό του. Του έδωσε και τον σταυρό του και είπε να τον δώσει στην γυναίκα και στην κόρη του. Οι άνδρες του υποχώρησαν και διέφυγαν, εκτός από μερικούς που πιάστηκαν και μεταφέρθηκαν στην Θεσσαλονίκη. Έμειναν φυλακισμένοι για επτά χρόνια και μόνο όταν απελευθερώθηκαν έμαθαν για τον θάνατο του καπετάνιου.
Υποχωρώντας άφησαν το πτώμα του κρυμμένο στο δωμάτιο με τα άχυρα για τα ζώα.
Η προγιαγιά του οικοδεσπότη μας, μαζί με άλλες δυο γυναίκες, τον βρήκαν και τον έθαψαν τετρακόσια μέτρα μακριά. Λίγες μέρες αργότερα, επέστρεψαν οι άνδρες του Μελά, για να πάρουν το κορμί και να το μεταφέρουν στην Ελλάδα. Αλλά επειδή κάτι τέτοιο δεν ήταν εύκολο τελικά έκοψαν το κεφάλι, ώστε να μην αναγνωρισθεί από τον εχθρό.
Η οικογένεια που είχε την ατυχία να σκοτωθεί ο Παύλος Μελάς στο σπίτι τους, από τότε λειτουργεί τον χώρο ως μουσείο, χωρίς καμία χρηματική είσοδο. Κρατάνε το σπίτι συντηρημένο και με τα σχετικά εκθέματα (το μαχαίρι του Μελά, ένα όπλο Mauser τουρκικής κατασκευής από τους άνδρες του Μελά, εφημερίδες της εποχής και αλληλογραφία από την Ελλάδα με διαταγές).
Το κράτος είναι απών.
Το κράτος που ο Μελάς θεμελίωσε με το αίμα του, αδιαφορεί για το σημείο της θυσίας.
Όπως μας είπε ο αγρότης και φυσικά τον πιστέψαμε, από εκεί έχουν περάσει όλοι οι πολιτευτές, βουλευτές και υπουργοί. Όλοι υποσχέθηκαν και έταξαν.
Κι όταν έφυγαν, πήγαν και έφτιαξαν μουσείο στον Κεμάλ και στον Μπελογιάννη.
Χαράλαμπος Βουκελάτος
