Μόσχα – «τρίτη Ρώμη» ή μήπως … «Νέα Ιερουσαλήμ»;

Μέρος 1ο
Η συνδυαστική χρήση της επαγωγικής και απαγωγικής λογικής μεθόδου είναι υποχρεωτικός αλλά συνάμα και προφανής τρόπος, για όσους επιθυμούν να γράψουν αληθινά και άνευ προκαταλήψεως την ιστορίαν των γεγονότων τα οποία λαμβάνουν χώρα στα εκάστοτε «παρασκήνια» της ιστορίας.

Τα πρόσφατα γεγονότα στην νυν Ρωσική Ομοσπονδία, πρώην Σοβιετική Ένωση, έχουν υποκινήσει την επανεξέταση πολλών προηγουμένως «αξιωματικών» αντιλήψεων για το παρελθόν και το παρόν της Ρωσίας. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί ένα ευνοϊκόν περιβάλλον για την επανεξέταση των λαμβανομένων απόψεων για το ρωσικό παρελθόν, συμπεριλαμβανομένης της περιφήμου ιδέας ότι οι Ρώσοι του δεκάτου έκτου αιώνος εθεώρουν τους εαυτούς τους ως κατοίκους της «Τρίτης Ρώμης». Αυτή η ιδέα, η οποία μερικές φορές φαίνεται ως η μόνη ιδέα που γνωρίζει το ευρύ κοινό για τη Μοσχοβίτικη Ρωσία, εκτός από τον φανταστικόν χαρακτήρα και την βασιλεία του Ιβάν του Τρομερού, εβοήθησε να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η Μοσχοβίτικη Ρωσία ήταν «εξωτική» και επεκτατική, σύνθημα – προκάτοχος του υστεροψυχροπολεμικού «η αυτοκρατορία του κακού» που απησχόλησεν την προσοχήν των ανθρώπων την δεκαετίαν του 1980 και πριν. Αυτή η εικών της Μοσχοβίας, με την σειρά της, προωθεί την αντίληψη στο νου των Ρώσων και των ξένων ότι, η Ρωσία προορίζεται από το «Μοσχοβίτικο» παρελθόν της να συμπεριφέρεται οπωσδήποτε με συγκεκριμένους τρόπους.

Οι περισσότεροι ειδικοί στην μοσχοβίτικη περίοδο της ρωσικής ιστορίας γνωρίζουν ήδη ότι η συμβατική αντίληψη της θεωρίας της Τρίτης Ρώμης ως πρώιμος δικαιολογία για τον ρωσικόν επεκτατισμό είναι εξόχως εσφαλμένη. Η ιδέα αυτή συνεχίζει ωστόσον να παραμένει «δημοφιλής» στους μη ειδικούς συγγραφείς. Υπάρχει μια σχετική σπανιότης στοιχείων για το θέμα της «Τρίτης Ρώμης» στις μοσχοβιτικές πηγές, ειδικώς σε πηγές προερχόμενες προ της δεκαετίας του 1590. Ωστόσον, το μεγαλύτερον μέρος της προσοχής μας, πρέπει να αφιερωθεί στην εξερεύνηση ενός συμπληρωματικού θέματος, ενός θέματος που εκπροσωπείται συντριπτικώς καλύτερον απ΄ ότι η ιδέα της Τρίτης Ρώμης, αλλά το οποίον απαντά στην ιδία βασικήν ερώτηση σχετικώς με την αυτοεικόνα του Μοσχοβίτικου κράτους: την ιδέαν της Ρωσίας ως «Νέου Ισραήλ». Και τα δύο θέματα ήσαν προϊόντα της μοσχοβίτικης αντιλήψεως της ιστορίας ως διαδοχής εκλεκτών λαών: Το Ισραήλ στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έως την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιον), έως τη Μοσχοβία. (Άλλοι κατάλογοι «εκλεκτών» λαών ήσαν επίσης διαθέσιμοι, αλλά ….. όλοι οι κατάλογοι έπρεπε να εκκινούν με το Ισραήλ.)

Οι Ρώσοι κατά τον δέκατο έκτον αιώνα, όπως και οι Δυτικοευρωπαίοι της πρωίμου μεσαιωνικής εποχής, εφαντάζοντο τους εαυτούς τους ως μέρος μιας ιστορικής διαδικασίας η οποία εκτείνεται από την δημιουργίαν του κόσμου έως την αποκάλυψη, και βεβαίως εγνώριζαν το κύρος και τη σημασία της Ρώμης ως μέρος αυτής της θεϊκής καθοδηγούμενης διαδικασίας. Ωστόσον, τα στοιχεία καταδεικνύουν συντριπτικώς ότι η Αγία Γραφή γενικώς, και η Παλαιά Διαθήκη ειδικότερον, εφαίνετο πολύ μεγαλυτέρα στην ιστορικήν φαντασία των Μοσχοβιτών από οποιανδήποτε εικόνα της Ρώμης ! Αυτή η διόρθωση με την σειράν της συνεπάγεται μιαν κοινή χριστιανική ιδεολογική κληρονομιά, την οποίαν μοιράζονται τόσον η Ρωσία όσον και η Δυτική Ευρώπη αντί μιας «εξωτικής» ρωσικής ιδεολογίας που οδήγησε το ρωσικό κράτος σε … περίεργες (και σε μεγάλο βαθμό ανεπιθύμητες) κατευθύνσεις. Αφού εξετάσουμε ένα μέρος των πολύ μεγάλων αποδεικτικών στοιχείων των εικόνων της Παλαιάς Διαθήκης στον πολιτισμόν των Ρώσων, θα καταλήξουμε συγκρίνοντες εν συντομία την χρήση προτύπων της Παλαιάς Διαθήκης στην Μόσχα και στην Δυτικήν Ευρώπη.

Οι Μοσχοβίτες θα είχαν ιδεί τις εικόνες της Τρίτης Ρώμης και του Νέου Ισραήλ ως συμπληρωματικές και όχι αντιφατικές. Πράγματι, ήσαν και οι δύο μέρος της ιδίας ιδέας μιας σειράς χριστιανικών αυτοκρατοριών, οι οποίες διαδέχονται η μία την άλλη ως προεικόνιση και εκπλήρωση, μέχρι την Αποκάλυψη. Και οι ίδιες οι ιστορικές δυνάμεις στους δύο αιώνες μετά την Σύνοδον της Φλωρεντίας οι οποίες οδήγησαν στην εξέλιξη της θεωρίας της Τρίτης Ρώμης και άλλων μυθιστορημάτων που συνδέουν την δυναστείαν της Μόσχας με τον Καίσαρα Αύγουστο ή που περιγράφουν την μεταφοράν εμβλημάτων ιερότητος στην Μόσχα οδήγησαν επίσης σε αύξηση της ρητότητος των παραλληλισμών της Παλαιάς Διαθήκης.
Η εικών της Μοσχοβίας ως το Νέου Ισραήλ, ωστόσον, φαίνεται ότι παρέμεινε πρωταρχική.

Η Παλαιά Διαθήκη εδάνεισεν στη Μοσχοβία όχι μιαν αξίωση για παγκόσμιον αυτοκρατορία και μιαν ώθηση να κυβερνήσει τον κόσμο, αλλά μιαν αίσθηση ότι ευρίσκετο υπό μιαν ειδική «θεία προστασία» ή απαλλαγή και με έναν ιδιαίτερον ρόλο στην ιερά ιστορία, τόσον για τον τσάρο όσο και για την ελίτ του. Παραστατικότερον θα ημπορούσε να ειπεί κανείς ότι η στενή σύνδεση με το πρότυπον της Παλαιάς Διαθήκης περί της τιμωρίας του εκλεκτού λαού Του από τον Θεόν, ώστε να προκαλέσει υπακοήν οδήγησε τους Μοσχοβίτες να τονίσουν τις αυστηρές κρίσεις του Θεού, παρά το έλεος και την χάρη Του, να επιμείνουν στην τάξη και στην υπακοήν αντί στον επιτρεπτόν αυθορμητισμό και στην πνευματικήν ελευθερία.

Επιπλέον, η θεωρία της Τρίτης Ρώμης έχει χρησιμοποιηθεί συχνάκις από δυτικούς ιστορικούς και άλλους, (ειδικώς εκείνους οι οποίοι δεν γνωρίζουν ιδιαιτέρως άλλες πτυχές της ιστορίας της Μοσχοβίας), ως απόδειξη της «Ανατολικής» και «εξωτικής» φύσεως της Μοσχοβίας και ως μια προ-εικόνα μεταγενεστέρων, (ιδιαιτέρως σοβιετικών), σχεδίων για την παγκόσμιον Αυτοκρατορία (η Τρίτη Ρώμη, η Τρίτη Διεθνής κ.λπ.).

Αφ’ ετέρου το θέμα του Νέου Ισραήλ συνδέει τον μοσχοβίτικο πολιτισμό τόσον με την Δυτικήν Ευρώπη όσον και με την Αμερική. Οι ιδέες της τυπολογίας και της ιστορικής επαναλήψεως που κατείχαν τόσον εξέχουσα θέση στην μοσχοβίτικη ιστοριογραφία προσέλαβαν εξόχως μεγάλην επεξεργασία στην Δύση, τόσον κατά τον Μεσαίωνα όσο και αργότερον. Ειδικότερον η Μεταρρύθμιση εγέννησε την ιδέαν μιας «εθνικής διαθήκης» του Θεού με την οποίαν μια συγκεκριμένη εθνοτική ομάς Διαμαρτυρομένων όπως οι Άγγλοι θα ημπορούσε να θεωρηθεί ως το Νέον Ισραήλ, που θα εξεπλήρωνε τις προφητείες της Καινής Διαθήκης και θα εγκαινίαζε τις «Έσχατες Ημέρες».Οι Πουριτανοί της Νέας Αγγλίας επίστευαν μιαν παρομοία διαθήκη μεταξύ αυτών και του Θεού.

Ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και ιστορικός της διανοήσεως Πέρρυ Μίλλερ (1905 –1963), υπήρξεν ο κορυφαίος μελετητής του αμερικανικού πουριτανισμού, καθώς και ιδρυτής του πεδίου των «Αμερικανικών Σπουδών». Έγραψε το σπουδαίο βιβλίον : « Ο νους της Νέας Αγγλίας : Ο δέκατος έβδομος αιών» (εκδόσεις Harvard University Press – Cambridge, Massachusetts – London, England, 1939). Σε αυτό το διάσημο βιβλίον του ο Μίλλερ υιοθέτησε μια πολιτιστική προσέγγιση ώστε να διαφωτίσει την κοσμοθεώρηση των Πουριτανών, αντιθέτως προς προηγουμένους ιστορικούς οι οποίοι εφήρμοσαν μόνον ψυχολογικές και οικονομικές εξηγήσεις των πεποιθήσεων και συμπεριφορών των Πουριτανών. [Ο πολυγράφος Αμερικανοεβραίος συγγραφεύς και κριτικός της λογοτεχνίας Άλφρεντ Κάζιν (1915 –1998), – διάσημος για πολλά γραπτά του που παρουσιάζουν την μεταναστευτική εμπειρία στην Αμερική του πρωίμου 20ου αιώνος- εχαρακτήρισεν ευστόχως και εμφατικώς τον Μίλλερ ως «αυθεντία της αμερικανικής πνευματικής ιστορίας».]

Ειδικότερον, η πουριτανική «καινή» διαθήκη πρέπει να εξετασθεί ως παραγωγός επιπτώσεων σε ένα τριπλούν επίπεδον : εκείνο της «θείας χάριτος», το κοινωνικό και το εκκλησιαστικό. Μετά την μεθοδική συνεξέταση όλων αυτών απορρέει σαφώς ότι οι Πουριτανοί υλοποίησαν αριστοτεχνικώς με την νέα τριεπίπεδο «διαθήκη-συμφωνία» τους με τον Θεό, αυτό ακριβώς το είδος της στάσεως που η φροϋδική ψυχανάλυση ορίζει με την έννοια της απωθήσεως. Στην φροϋδική ψυχανάλυση ονομάζεται «απώθηση» εκείνη η ψυχική διαδικασία με την οποίαν ένα στοιχείο δυσφορικώς ανεπιθύμητο μεταφέρεται από την σφαίρα του «συνειδητού» σε εκείνην του «ασυνειδήτου», στο οποίον εν τέλει και διαχωρίζεται από την ενεργό ψυχοδιανοητικήν ζωή.

Συνεπώς η απώθηση αποτελεί την βασικοτέρα ψυχικήν άμυνα, επιτρέπουσα στο άτομο να παραπέμψει και να απωθήσει στο ασυνείδητον, όποιες ενορμήσεις (φαντασιώσεις, συγκινήσεις, μνήμες και εικόνες) του προκαλούν αναστάτωση και απειλούν την ακεραιότητά του. (Επισημαίνεται εδώ ότι συμφώνως προς τον μεγάλο Καρλ Γκούσταφ Γιούνγκ, ορισμένες φορές το άτομο ημπορεί να οδηγηθεί συνειδητώς στην απώθηση και να προχωρήσει στην απώθηση σκέψεων, συναισθημάτων, διαισθήσεων, αισθήσεων, επιθυμιών και αναγκών, από έλλογο αντιμετώπιση των προβλημάτων που του δημιουργούν και όχι από φόβον ή δειλίαν. Αυτή την λειτουργία ο Γιούνγκ την ονόμασε «καταπίεση» σε αντιδιαστολή με τη φροϋδικήν «απώθηση»).

Έτσι οι Προτεστάντες θεσμοποιούντες θεωρητικώς και θεολογικώς «απωθητικές» θεωρήσεις και προβαίνοντες σε μια συλλογικήν εκλογίκευση μαγικοθρησκευτικών παραδοχών, κατέστησαν ο … νέος «εκλεκτός λαός» του Θεού, από τον οποίον είχε πλέον αφαιρεθεί ο τίτλος του θεοκτόνου, το άγος της δολοφονίας του Σωτήρος Χριστού. Το αφόρητον βάρος της φρικτής και ανιέρου πράξεως, επί περισσοτέρους από δεκαπέντε αιώνες, επέπεσεν μόνον στους ώμους των Εβραίων, του παλαιού «εκλεκτού λαού» του Θεού.

Επομένως, υπό αυτήν την οπτική γωνία, το ταξίδι των Πουριτανών στον Νέο
Κόσμο ήταν, μια επανάληψη και επανερμηνεία της παλαιοδιαθηκικής αναζητήσεως για την «Γη της Επαγγελίας». Υπό αυτήν την έννοιαν ημπορεί να ειπωθεί ότι το ιουδαϊκόν πνεύμα διεισέδυσεν αποτελεσματικώς στις αποικίες της Νέας Αγγλίας για πρώτην φορά και αργότερον διεμόρφωσε εν τέλει τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μάλιστα, πολλοί σεκταριστές προτεστάντες είχαν φθάσει στο ακραίο σημείο να αυτοπροσδιορίζονται επιλέγοντες …. να περιτμηθούν, όπως ο «εκλεκτός λαός».

Χαρακτηριστικώς, ο φανατικός προτεστάντης Τζων Σάντλερ, (John Sadler, 1615 –1674), δικηγόρος, ακαδημαϊκός, βουλευτής, Δημόσιος Ταμίας του Λονδίνου, Εβραϊστής, Νεοπλατωνιστής και χιλιαστής στοχαστής, μέλος του Κοινοβουλευτικού Συμβουλίου της Επικρατείας, ιδιωτικός γραμματεύς και φίλος του Όλιβερ Κρόμγουελ, είχεν εκφράσει την πρόθεση και το αίτημα οι αγγλοσαξονικοί νόμοι να είναι σύμφωνοι με το Ταλμούδ! Επίσης καταγράφεται ότι η μαχητική κραυγή με την οποίαν η πουριτανική αστική τάξη της Αγγλίας το 1649 ανέτρεψε την μοναρχία φέρουσα εν τέλει τον Όλιβερ Κρόμγουελ στην εξουσία, ήταν : «Στις σκηνές σου, ω Ισραήλ !», (Leon Poliakov, «Ιστορία του« αντισημιτισμού», εκδόσεις «BUR Storia», Ρώμη 2013, σελίς 240). Αντιιστορικές φαλκιδεύσεις ; Πιθανότατα, όμως και αριστοτεχνική, πλήρης ταύτιση παρελθόντος – παρόντος καθώς και ανθρώπων- ιδεών, με αξιοθαύμαστον εμπράγματη επιτυχία !

Όταν, με την προαναφερθείσα κραυγή «Στις σκηνές σου, Ισραήλ!», η αστική τάξη ανέτρεψε την μοναρχία, προέκυψεν και το ζήτημα της επισήμου επανεισδοχής του ιουδαϊσμού στην δημοσία ζωή της Αγγλίας, με έναν πλέον συγκεκριμένο τρόπο, ειδικώς από την στιγμήν που το Λονδίνο είχε δημιουργήσει και πάλιν μια μικράν αποικίαν εκχριστιανισθέντων Ιουδαίων (Marranos), η οποία θα παρείχε στην κυβέρνηση πολλές οικονομικές και πολιτικές υπηρεσίες. Είναι σημαντικόν ότι κατά την ιδία περίοδο στο βασιλικό στρατόπεδον εκυκλοφόρουν παραδοξολογικές και τερατολογικές ανησυχητικές φήμες, οι οποίες εξηπλώθησαν και μεταξύ του πληθυσμού : Μήπως ο Κρόμγουελ δεν ητοιμάζετο να πωλήσει, για οκτακόσιες χιλιάδες λίρες, τον καθεδρικό ναόν του Αγίου Παύλου στους Ιουδαίους; Άραγε δεν θα ήταν αυτός και ο Μεσσίας των Εβραίων, οπότε ευλόγως και εβραϊκής καταγωγής;

Ο Σερ Έντουαρντ Νίκολας (1593 – 1669), μέλος της Βουλής των Κοινοτήτων και Υπουργός Εξωτερικών των Άγγλων Βασιλέων Καρόλου Α’ και Καρόλου Β’, έγραφε τον Απρίλιον του 1649 στον Μαρκήσιον του Όρμοντ Τζέημς Φιτζ Τόμας Μπάτλερ, έναν εκ των εξεχόντων κρατούντων : «Πρόκειται για την κατεδάφιση και την πώληση καθεδρικών ναών. Ακούω ότι για το Νόργουιτς έχει ήδη σχεδιαστεί και ότι οι Εβραίοι προσφέρουν 600.000 λίρες για τον καθεδρικόν του Παύλου και την βιβλιοθήκη της Οξφόρδης, και μπορεί να τα έχει για επιπλέον 200.000 λίρες»! (Ιδέ: «A Collection of original letters and papers, concerning the affairs of England, from the year 1641 to 1660: Found among the Duke of Ormonde’s papers»- Έκδοση Thomas Carte, Λονδίνο 1733, σελίς 276).

[Η φήμη αναφέρεται στο πόνημα « Η Ιστορία του Όλιβερ Κρόμγουελ» («Histoire d’ Oliver Cromwell» – Παρίσι, εκδόσεις Barbin, 1691, σελ. 322) γραφέν από τον ηγούμενο Φρανσουά Ραγκενέ (François Raguenet, 1660 – 1722) έναν Γάλλο ιστορικό, βιογράφο και μουσικολόγο, ο οποίος, υποστηρίζει, επιπλέον, ότι μια αντιπροσωπεία από τις συναγωγές της Ασίας είχεν έλθει στην Αγγλία «για να μάθουν αν ο Κρόμγουελ ήταν πράγματι ο Απελευθερωτής που ανέμεναν […] επέλεξαν για αυτό το έργον τον περίφημον ραβίνο της Αγγλίας Ιακώβ μπεν Αζαχέλ που έλαβε την εντολή να πάρει μαζί του, διερχόμενος από την Βοημία, τον Νταβίντ μπεν Ελεάζαρ, ραβίνο της συναγωγής στην Πράγα, ο οποίος εγνώριζεν άριστα όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες», ακολουθούν δε πολλές άλλες λεπτομέρειες.]

Τον 16ον αιώνα, ένας Ρώσος μοναχός, ο Φιλόθεος (Φιλοφέϊ), επενόησε την έκφραση «τρίτη Ρώμη» για να τονίσει τον πνευματικό ρόλο τον οποίον ανέλαβεν η Μόσχα μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως (1453) και την συζυγική ένωση μεταξύ του Μεγάλου Πρίγκιπος της Μόσχας, Ιβάν του Γ’ και της Σοφίας (Ζωής) Παλαιολογίνας, ανιψιάς του τελευταίου Βυζαντινού Αυτοκράτορος Κωνσταντίνου του ΙΑ’, Παλαιολόγου. «Έπεσαν δύο Ρώμες (του Πέτρου και του Βυζαντίου)» έγραψεν ο μοναχός στον Μοσχοβίτη Μέγα Δούκα Βασίλειο τον Γ΄. «Η τρίτη (Μόσχα) στέκεται και τετάρτη δεν θα υπάρξει». Έκτοτε, η χριστιανική αυτοκρατορική ιδεολογία που οικοδομήθηκε γύρω από τον κεντρικό ρόλο της Μόσχας έχει ουσιαστικώς εξελιχθεί.

Βεβαίως, υπεστηρίχθη από την de facto αυτοκεφαλία της ρωσικής ορθοδοξίας που έλαβε χώρα το 1448 και επισημοποιήθηκε de iure μόλις το 1589 από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμία τον Β’, τον Τρανό. Ωστόσον και άλλα ρωσικά μέρη έχουν συνδεθεί με την Ρώμη: Πριν από την Μόσχα, υπήρξεν η περίπτωση του Τβερ και του Νοβγκορόντ. Αργότερον, στις αρχές του 18ου αιώνος, ήλθεν η σειρά της Αγίας Πετρουπόλεως.

Τον 15ον αιώνα, ο μοναχός Θωμάς όχι μόνον εθεώρει τον Μεγάλο Πρίγκηπα Μπόρις Αλεξάντροβιτς του Τβερ, τότε αντίπαλον της Μόσχας, ως «τον νέον Ιακώβ», «τον νέον Ιωσήφ», «τον άλλο Μωυσή», αλλά εσυνήθιζεν επίσης να τον συγκρίνει προς τους Αυτοκράτορες Τιβέριο, Αύγουστο, Ιουστινιανό και Θεοδόσιο. Ο Θωμάς εχαιρέτιζε τον Πρίγκιπα Μπόρις με τον τίτλο του Αυτοκράτορος και απεκάλει την πόλη Τβερ ως «νέον Ισραήλ» στο έργον του «Το εγκώμιον του Ευσεβούς Μεγάλου Πρίγκιπος Μπόρις» («Похваление благоверного великого князя Бориса Александровича»), γραφέν το 1453 μετά την πτώση τη Βασιλευούσης.

Επιπλέον, ο μοναχός Φιλόθεος του Πσκοφ, βοηθός του Αρχιεπισκόπου Γεναδίου του Μείζονος Νοβγκορόντ και του Πσκοφ, έγραψε την «Ιστορία της λευκής καλύπτρας», («Повесть о белом клобуке») το 1510, όπου εδήλωσεν ότι το Νοβγκορόντ ήταν ο πραγματικός διάδοχος της Κωνσταντινουπόλεως αλλά και το νέο κέντρον της Ορθοδοξίας. Ο όρος «Τρίτη Ρώμη» ενεφανίσθη, για πρώτη φορά σε αυτό το τελευταίο κείμενο, αν και ανεφέρετο στο Νοβγκορόντ και όχι στην Μόσχα. Επίσης, αργότερον, με την άνοδον του Μεγάλου Πέτρου, η Αγία Πετρούπολη ήρχισε να θεωρείται η έδρα της «νέας Ρώμης».

Πρέπει όμως η ιδέα του «translatio imperii» ήτοι της «μεταφοράς – μετεγγραφής, της κυβερνητικής αρχής» πρέπει να γίνει κατανοητή ως μια καθαρώς προπαγανδιστική ιδεολογία κατά την βυζαντινή και την τσαρική περίοδο, αλλά και κατά την περίοδον του κομμουνιστικού σοβιετισμού, ή μήπως υπάρχει και ένα εσωτεριστικό, κρυμμένο, ανώτερο συμβολικόν της νόημα;

Μάλιστα, μέχρι τον 17ον αιώνα, όχι μόνον ανέφεραν τον όρο «τρίτη Ρώμη», που συνηθίζεται σήμερον, αλλά επίσης και τον όρον «νέον Ισραήλ». Η Μόσχα εθεωρήθη ως αυτοκρατορικός κληρονόμος της Ρώμης, καθώς και ως πνευματικός κληρονόμος της Ιερουσαλήμ. Από αυτήν την άποψη, η Βρετανίς ιστορικός και ειδικός στην ρωσική ιστορία, Μωρήν Πέρι 1, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Μπίρμινχαμ, μας υπενθυμίζει την σημασίαν του έτους 1666. : “Η οικουμενική ορθόδοξη σύνοδος του 1666–1667 επηρέασεν το καθεστώς των εννοιών, τόσον της Τρίτης Ρώμης όσον και του Νέου Ισραήλ: Κατέστειλε την «Ιστορία της Λευκής Καλύπτρας του Νοβγκορόντ», η οποία περιείχε μιαν εκδοχή της θεωρίας της Τρίτης Ρώμης. Επίσης επέκρινε τον Νίκονα επειδή περιέγραφεν τον εαυτόν του ως «Πατριάρχη της Νέας Ιερουσαλήμ»»”.
Η Perrie επισημαίνει επίσης ότι το έτος 1666 εθεωρήθη εκείνη την εποχήν, ως ένα ιδιαιτέρως σημαίνον έτος, επειδή για πολλούς Χριστιανούς εσήμαινε το τέλος του κόσμου ή την Αποκάλυψη.

Ο Τσάρος Μπόρις Γκοντούνοφ φαίνεται ότι έδωσε μεγάλη σημασία στην Μόσχα ως Νέαν Ιερουσαλήμ. Κατέστη ο πρώτος de facto Αντιβασιλεύς της Ρωσίας (1585-1598), επρόκειτο δε να γίνει επίσης ο πρώτος Τσάρος (1598-1605) ο οποίος δεν ήταν απόγονος της δυναστείας του Ρούρικ [πρώτης μεγάλης δυναστείας των Ρώσων ηγεμόνων, πριν από τους Ρομανώφ που εβασίλευσαν επί περίπου τρεις αιώνες (1613-1917)]. Ο Γκοντούνοφ απεφάσισε να δημιουργήσει έναν νέον Πανάγιον Τάφον εντός του Κρεμλίνου, με βάση αυτόν της Ιερουσαλήμ, αλλά δεν κατάφερε να ολοκληρώσει αυτό του το έργο. Μια σχετική και λίαν ενδιαφέρουσα θεωρία που επαρουσιάσθη από τον σπουδαίο Ρώσον ιστορικόν τέχνης και βυζαντινιστή, τον Αλεξέϊ Μιχαήλοβιτς Λίντωφ, (γεννήτορα των όρων «ιεροτοπία» και «χωρική εικών»), επιβεβαιώνει ότι οι περίφημοι «θόλοι κρεμμυδιού» που ευρίσκονται σε πολυάριθμα μοσχοβίτικα αρχιτεκτονικά έργα δεν ήσαν εμπνευσμένοι από ταταρικά, περσικά ή ινδικά κτίρια.

Αντιθέτως, προορίζοντο να καθρεπτίζουν τον τρούλο του κιβωρίου του Παναγίου Τάφου, στην Ιερουσαλήμ («The Canopy over the Holy Sepulchre: On the Origins of Onion-Shaped Domes» στο έργον του : «Jerusalem in Russian Culture», Νέα Υόρκη, 2005). Το κιβώριον είναι ένας θόλος ή επικάλυμμα, υποστηριζόμενον από κίονες και ιστάμενο άνωθεν της Αγίας Τραπέζης, άνωθεν του βωμού). Μάλιστα δε οι τρούλοι κατεσκευάζοντο συμφώνως προς το συγκεκριμένο σχήμα περί τα μέσα του 11ου αιώνος και ύστερα. Η υιοθέτηση αυτού του συμβόλου σκοπόν είχε να τονίσει την ιδέαν ότι η Μόσχα είναι η «Νέα Ιερουσαλήμ» και υπό μιαν ευρυτέραν έννοια, η Ρωσία είναι το «Νέον Ισραήλ», άρα και έδρα της αναμενομένης δευτέρας Παρουσίας.

Σημειώσεις
1. Μωρήν Πέρι (Maureen Perrie), «Μόσχα στο 1666 : Νέα Ιερουσαλήμ, Τρίτη Ρώμη, Τρίτη Αποστασία» («Moscow in 1666: New Jerusalem, Third Rome, Third Apostasy, 2014»). Η Maureen Perrie είναι Βρετανίς ιστορικός, Ομότιμος Καθηγήτρια Ρωσικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ και λέκτωρ Ρωσικής Ιστορίας στο Κέντρον Ρωσικών και Ανατολικοευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιον του Μπέρμιγχαμ.

ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΙΓΝΑΤΙΑΔΗΣ

Please follow and like us: