Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΚΟΣΜΩΝ

(Η μάχη της Ισαντλουάνα - 22/1/1879)

Μέρος 2

Τη νύχτα της 21ης Ιανουαρίου ο Τσέλμσφορντ πείσθηκε τελικά πως ο εχθρός βρισκόταν στα ανατολικά, στη λοφοσειρά Νκάντα, πέρα από το οροπέδιο Νκούτου, συνεπώς ο Ντάρτντελ θα χρειαζόταν άμεσα ενισχύσεις το επόμενο πρωί. Ετσι διαίρεσε στα δύο τις δυνάμεις του. Διέταξε να παραμείνουν πέντε λόχοι του 1ου Τάγματος του 24ου Συντάγματος Πεζικού και ένας λόχος του 2ου Τάγματος υπό τον Συνταγματάρχη Πουλλέιν, δύο πυροβόλα υπό τον Ταγματάρχη («κατ’ απονομήν») Στιούαρτ-Σμιθ, 100 άνδρες της Εφιππης Αστυνομίας του Νατάλ και Εθελοντές, καθώς και 600 ιθαγενείς του Νατάλ. Ακόμα διέταξε ανάκληση της δύναμης του Ντάρνφορντ από το Ρόρκς Ντρίφτ και έστειλε προπομπό το Έφιππο Πεζικό,
υπό τον Ράσσελ, σε μιαν ακόμα αναγνώριση προς τη λοφοσειρά Ιζιπέζι. Την αυγή της 22ας Ιανουάριου, ο Λόρδος με το υπόλοιπο των δυνάμεών του ξεκίνησε την πορεία του προς τον Ντάρτνελ. Στο μόνο σημείο όπου δεν είχε διατάξει να διεξαχθεί αναγνώριση, κοντά στην παρυφή του οροπεδίου Νκούτου, ο εχθρός είχε διανυκτερεύσει αθέατος. Περίπου 25.000 πολεμιστές Ζουλού περίμεναν, όπως και οι στρατοπεδευμένοι στην Ισαντλουάνα αντίπαλοί τους, τη συνάντηση με το θάνατο, τη δόξα και την Ιστορία.

Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Ο Συνταγματάρχης Ντάρνφορντ έφθασε στο στρατόπεδο με την εφεδρική φάλαγγα
(1ο Σύνταγμα του TIN, ιππικό των ιθαγενών «Σικάλι» και μια συστοιχία δύο πυροβόλων). Από διάσπαρτες πληροφορίες συμπέρανε ότι τουλάχιστον ένα τμήμα του τρομερού «ίμπι» έσπευδε ανατολικά, για να πλευροκοπήσει τη δύναμη του Λόρδου. Γι’ αυτό αποφάσισε να κινηθεί προς την κατεύθυνση του Ουλούντι με τους έφιππους «Σικάλι» του, τη συστοιχία ρουκετοβόλων και ένα λόχο του 1ου Συντάγματος TIN, διασχίζοντας τη χέρσα πεδιάδα ανατολικά της Ισαντλουάνα.
Προαναφέρθηκε ότι πρόθεση των Ζουλού ήταν να αναμείνουν ακόμα μια ημέρα για την επίθεση, οπότε πιθανώς ο δύσμοιρος Πουλλέιν και οι άνδρες του θα μεταστάθμευαν στο στρατόπεδο του Λόρδου. Ομως περί τις 11 π.μ., μια προφυλακή των ανιχνευτών (υπό τον Βέρεκερ) ήλθε σε επαφή με το κέντρο του «ίμπι», 6,5 χλμ. βόρεια από το στρατόπεδο,
σ’ ένα φαράγγι. Αμέσως οι Ζουλού ανταποκρί-θηκαν στην περίσταση. Οι πληροφορίες των ανιχνευτών τους («ιζιχόλι») ήσαν επαρκείς για τους έμπειρους διοικητές τους («ιντούνας»). Απλά έδωσαν τις τελευταίες εντολές προς τα συντάγματα, που εφορμούσαν αλυσωτά, γεμάτα μένος κατά του βρετανικού στρατοπέδου.

Ο μόνιμος τακτικός σχηματισμός των Ζουλού ήταν ένας νοητός «βούβαλος».
Η «κεφαλή» («ισιφούμπα») και τα «κέρατα» («ιζιμπόντο») του βουβάλου, θα παγίδευε τη βρετανική δύναμη, καθηλώνοντάς την στην πλαγιά της Ισαντλουάνα. Το αριστερό κέρας (Συντάγματα ΙνΓκομπαμακόζι, ουΜπονάμπι και 3.000 πολεμιστές του συντάγματος ούΒε), εφόρμησε διασχίζοντας την πεδιάδα για να ενθυλακώσει το αριστερό της βρετανικής παράταξης, ενώ το δεξιό κέρας (Συντάγματα: ουΝτουντούντου και ουΝοκένκε) συνέχισε να κινείται τάχιστα δυτικά, κάθετα προς το μέτωπο των βρετανικών παραταγμένων λόχων,
με σκοπό να βρεθεί στην πίσω πλευρά του βουνού ώστε ν’ αποκόψει κάθε πιθανή υποχώρηση προς τη βάση του Ρόρκς Ντρίφτ.
Η κεφαλή (Συντάγματα: ουμΚουλουτσάνε, ουμΧλάνγκα, ισΑ’νγκου και ουμΚίτζο) ξεχύθηκε από το οροπέδιο, διασχίζοντας το ενάμισυ περίπου χιλιόμετρο, εφορμώντας πάνω στο βρετανικό κέντρο. Τα Συντάγματα ουΤουλουάνα, ουΝτλόκο και ιΝτλουγιένγκουε συγκρατήθηκαν από τους διοικητές τους, σχηματίζοντας τις παραδοσιακές «λαγόνες» (εφεδρείες) της παράταξης, ώστε να περικυκλώσουν την Ισαντλουάνα από μακριά, περιμένοντας την εξέλιξη της μάχης.

Οταν ο Συνταγματάρχης Πουλλέιν κατενόησε την έκταση και το μέγεθος της επίθεσης, παρέταξε τους λόχους του σε γωνιώδη διάταξη, με τους λόχους C,F και A του 1ου Τάγματος (υπό τους Υπολοχαγούς Γιανγκχάσμπαντ, Μόστιν και Καβάγιε) να ατενίζουν βόρεια και τους Ε και Η λόχους του 1ου Τάγματος και το Λόχο G του 2ου Τάγματος (υπό τους Υπολοχαγούς Πόρτεους, Γουώρτελ και Πόουπ) να σχηματίζουν την ανατολική του πτέρυγα.
Στη γωνία υπήρχαν δύο λόχοι TIN. Είχε μόλις περάσει το μεσημέρι. Οι Ζουλού, με φρενήρη ρυθμό, είχαν καλύψει συνολική απόσταση σχεδόν 8 χλμ. και τώρα έμεναν καθηλωμένοι υπό σταθερό βρετανικό πυρ, σε απόσταση 450 μέτρων από τον αντίπαλο.

Μετά την αρχική του εμπλοκή, ο Συνταγματάρχης Ντάρνφορντ είχε οπισθοχωρήσει και οχυρώθηκε στην κοίτη του ρέματος ενός ξηροχειμάρρου («ντόνγκα»), βάθους περίπου 3 μέτρων, προβάλλοντας σταθερή αντίσταση στην αιχμή του αριστερού κέρατος των Ζουλού. Στο μεταξύ οι Βρετανοί (τακτικοί και εθελοντές) και οι βοηθητικοί τους ιθαγενείς συνέχισαν να βάλλουν κατά του κέντρου των Ζουλού, που πλημμύριζαν ακατάπαυστα το πεδίο κατεβαίνοντας μαζικά από το οροπέδιο, παρά τις φονικές βολές των δύο πυροβόλων του Ταγματάρχη Σμιθ στο κέντρο της μάζας τους. Ομως η βρετανική παράταξη (στους χαρακτηριστικούς δύο ζυγούς της εποχής), ήταν εξαιρετικά εκτεταμένη, λεπτή και διε-σπαρμένη, μακριά από το κέντρο του στρατοπέδου, καθώς δε έβαλλε ασταμάτητα κατά των Ζουλού άρχισε να εμφανίζεται κλιμακούμενη έλλειψη πυρομαχικών.

Η μάχη της Ισαντλουάνα ήταν η πρώτη μεγάλη σύγκρουση στην οποία οι Βρετανοί χρησιμοποιούσαν τα νέα τυφέκια και δεν γνώριζαν πολλά για τις προδιαγραφές των πυρομαχικών. Οι ογδόντα σφαίρες που διέθετε και μπορούσε να πυροβολήσει κάθε τυφεκιοφόρος θα αποδεικνύονταν δραματικά ανεπαρκείς για ένα όπλο με πρακτική ταχυβολία δώδεκα βλημάτων το λεπτό.
Κατά τη διάρκεια της παρατεταμένης μάχης οι θάλαμοι αυτών των όπλων υπερθερμαίνονταν με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν εμπλοκή. Επιπλέον κατά τη διάρκεια της μάχης ο ανεφοδιασμός της εμπροσθοφυλακής σε πυρομαχικά ήταν απελπιστικά αργός, καθότι η αποθήκη πυρομαχικών ευρίσκετο σε απόσταση 1,5 χιλιομέτρου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η βρετανική δύναμη πυρός να αποδυναμωθεί και οι Ζουλού σταδιακά να αποκτούν προβάδισμα.

Οι εφοδιαστές αναγκάστηκαν να πηγαινοέρχονται, καλύπτοντας αυτό το μοιραίο 1,5 χιλιόμετρο αναίτιας πορείας, ενώ ο αρχιυλικονόμος, εφαρμόζοντας διαταγή του Λόρδου, είχε τα εφεδρικά πυρομαχικά ασφαλισμένα σε βιδωμένα συμπαγή κιβώτια!
Επιπλέον, οι υπεύθυνοι ανεφοδιασμού είχαν λάβει αυστηρές διαταγές να μην προμηθεύουν πυρομαχικά σε όποιον δεν ανήκε στο δικό τους τάγμα, ειδικά στους επιστρατευμένους ιθαγενείς. Οι περιττός χρόνος και η μεγάλη απόσταση για τον ανεφοδιασμό, οδήγησαν τελικά σε μεγάλη μείωση (ή και κατά θέσεις σε παύση) του πυρός. Οι άνδρες του TIN έστρεψαν τα νώτα στον εχθρό και τράπηκαν σε φυγή.

Κορύφωση της μάχης, περί τη 1 μ.μ., 22 Ιανουάριου 1879

Αυτή ήταν η μοιραία στιγμή για τους Βρετανούς. Ταυτόχρονα με την εμφάνιση του κενού στην παράταξη, το Σύνταγμα ουμΚίτζο στην αιχμή του κέντρου εφόρμησε στο κενό κραυγάζοντας την πολεμική ιαχή “ουΣούτου”. Ακολούθησε το Σύνταγμα ισΆνγκου, οπότε διείσδυσαν σαν σφήνα και άνοιξαν ταχύτατα σαν ριπίδιο στα μετόπισθεν των αυτοκρατορικών τμημάτων. Πριν καν προλάβουν να σχηματίσουν τα περιβόητα «τετράγωνα ολόπλευρης άμυνας» ή ακόμη και να θέσουν «εφ' όπλου» τις λόγχες, οι Λόχοι Α και F εκμηδενίστηκαν. Ακολούθησε ο Λόχος Ε και ο Λόχος Η του ατρόμητου Γουώρντελ,
που έπεσε πολεμώντας σώμα με σώμα, ενώ οπισθοχωρούσε «εν τάξει» προς τα αντίσκηνα. Οι εμπειροπόλεμοι και σκληροτράχηλοι άνδρες του Λόχου Η, έφθασαν σχεδόν στην άκρη του αυχένα της Ισαντλουάνα, στο δρόμο που οδηγούσε στη σωτηρία, αλλά σαρώθηκαν από τα στίφη του εχθρού.
Η ώρα ήταν περίπου 1 μ.μ. και η μάχη είχε φθάσει στην κορύφωσή της. Οι άνδρες του Ντάρνφορντ, μέσα στο ρέμα, έμειναν δίχως πυρομαχικά και εξαναγκάσθηκαν να ιππεύσουν και να καλπάσουν προς τη μόνη οδό σωτηρίας, με δυτική κατεύθυνση, κάτω από την καταδίωξη στιφών των Ζουλού. Τελικά ελάχιστοι από όλη τη βρετανική δύναμη κατόρθωσαν να διαφύγουν (κυρίως υπαξιωματικοί και στρατιώτες του TIN). Η φρενήρης μαζική επίθεση των Ζουλού γρήγορα κερμάτισε ολοσχερώς την «λεπτή» Βρετανική γραμμή σε πολλούς τομείς. Οι Ζουλού πλημμύρισαν την κεντρική περιοχή μεταξύ της κατασκήνωσης και των σταθμευμένων αμαξών, καθώς η γραμμή άμυνας είχε κατακερματισθεί και καταρρεύσει, διείσδυσαν στο κυρίως στρατόπεδο, με αποτέλεσμα να κατασφάξουν όλους τους εναπομείναντες στρατιώτες.

Ενώ η μάχη κατέληγε μέσα σε φονική φρενίτιδα, η περιορισμένη νέφωση της ημέρας διαλύθηκε και φανερώθηκε η έκλειψη ηλίου που συνέβαινε, ως επιστέγασμα στο τρομακτικό σκηνικό.
Κλαγγή όπλων, πολεμικές ιαχές, πυροβολισμοί, βογγητά πόνου και ουρλιαχτά οργής ακούγονταν σε όλη την έκταση, ενώ φωτιές και καπνοί είχαν απλωθεί στο στρατόπεδο.
Οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες του 24ου Συντάγματος Πεζικού συνέχισαν μεμονωμένα ή σε ολιγομελείς ομάδες τον μέχρις εσχάτων αγώνα τους, με ηρωισμό και απελπισία, δίχως να δειλιάσουν ανάμεσα στο τρομακτικό πλήθος των Ζουλού. Μέχρι το απόγευμα δεν είχε απομείνει πλέον ούτε ένας υπερασπιστής ζωντανός. Τα πτώματα των ξακουστών «ερυθροχιτώνων» του Πεζικού είχαν στολίσει το πεδίο της μάχης με ένα μακάβριο «κομπολόι» : Ένα ματωμένο νήμα μοναχικών νεκρών συνέδεε μικρούς σωρούς πτωμάτων, εκεί όπου μικρές ομάδες ανδρών πολέμησαν δίπλα στους συντρόφους τους με γενναιότητα μέχρι τέλους: 581 στρατιώτες και 21 αξιωματικοί του 24ου Συντάγματος φονεύθηκαν στην Ισαντλουάνα, περνώντας στο θρύλο και στην Ιστορία. Επεσαν μαχόμενοι στην πετρώδη αυτή μεριά της Αφρικής, δίπλα στο βουνό της Ισαντλουάνα, στη «ράχη του λιονταριού».
Από ειρωνική και παράδοξη συγκυρία το σχήμα αυτού του βουνού ήταν παρόμοιο με το διάσημο του Συντάγματος στα πράσινα περιλαίμια των ερυθροχιτώνων: Ένα καθιστό λιοντάρι-σφίγγα !

Οι συνολικές απώλειες της βρετανικής δύναμης ήταν 1.240 νεκροί. Από τους 1.700 άνδρες που βρίσκονταν στο στρατόπεδο το πρωί της 22ας Ιανουάριου, επέζησαν 60 λευκοί και 400 ιθαγενείς. Οι απώλειες των 30.000 περίπου Ζουλού υπολογίζονται περί τους 1000 πολεμιστές. Οι επικεφαλής Συνταγματάρχες Ντάρνφορντ και Πουλλέιν έπεσαν μαχόμενοι:
ο πρώτος στον αυχένα του βουνού, καλύπτοντας την υποχώρηση των φυγάδων, ο δεύτερος στο χώρο της κατασκήνωσης. Πολλές στιγμές προσωπικού ηρωισμού, τρόμου και ανέλπιστης τύχης σημειώθηκαν κατά την προσπάθεια διαφυγής στη μικρή κοιλάδα Μανζιμιγιάμα, δυτικά του βουνού, αλλά το πιο φημισμένο συμβάν υπήρξε η προσπάθεια των Υπολοχαγών Τόμας Μέλβιλ και Τζων Κόχιλλ. Κατά διαταγή του Πουλλέιν προσπάθησαν να διασώσουν τη σημαία του Συντάγματος και έπεσαν προστατεύοντάς την, αφού είχαν διαβεί τον ποταμό Μζινιγιάτι (όπου βρέθηκε βυθισμένη ένα μήνα μετά). Μεταθανάτια τιμήθηκαν με το ανώτατο βρετανικό στρατιωτικό παράσημο, το Σταυρό της Βικτωρίας.

Οι Ζουλού αφού έγδυσαν και ξεκοίλιασαν τους νεκρούς αντιπάλους τους, σύμφωνα με την εθιμοθρησκευτική τους παράδοση, εξόντωσαν ίππους και βοοειδή, λεηλάτησαν τα εφόδια και έκαψαν τα αντίσκηνα. Κατόπιν έφυγαν, αποκομίζοντας τα λάφυρα και τους νεκρούς τους για να τελέσουν τις μεταπολεμικές πράξεις εξαγνισμού.

Ενώ είχε ήδη νυχτώσει η φάλαγγα του Λόρδου Τσέλμσφορντ επέστρεψε στο στρατόπεδο. Εμβρόντητοι, διοικητής και άνδρες, διανυκτέρευσαν δίπλα στα σκυλευμένα και κακοποιημένα σώματα των συντρόφων τους και πήραν το δρόμο του γυρισμού πριν χαράξει, για να αποφύγουν τη μεγαλύτερη φρίκη.

Η νίκη των Ζουλού στην Ισαντλουάνα ήταν μια μεγαλειώδης, αλλά πρόσκαιρη, επιτυχία.
Η τεχνολογική υπεροχή και η μη επανάληψη βασικών τακτικών σφαλμάτων εκ μέρους των Βρετανών, ύστερα από μερικούς μήνες εχθροπραξιών τους έδωσε την τελική νίκη στη μάχη του Ουλούντι, τον Ιούλιο του 1879.
Σύμφωνα με την επίσημη έκθεση του Βρετανικού Στρατού, τον Αύγουστο του ίδιου έτους,
η καίρια αιτία της συντριβής στην Ισαντλουάνα ήταν η κομπορρήμων και κατάφωρη υποτίμηση των δυνατοτήτων των Ζουλού.
Έτσι, οι ηρωικοί, αλλά υπερφίαλοι και ανεδαφικοί Βρετανοί δεν κατάφεραν να ελιχθούν αποτελεσματικά σε πεδινό έδαφος, παρά τα ικανά μέσα τους, δεν προχώρησαν σε εκλογή σημαντικού επιχειρησιακού στόχου (λόγου χάριν σε κατάληψη πηγών και γεωργικοκτηνοτροφικών εκτάσεων απαραίτητων για τη σίτιση του στρατεύματος των Ζουλού), παρά επιζήτησαν εμμονικά και επιπόλαια την «εκ του συστάδην» αναμέτρηση με τον κύριο όγκο του αδίστακτου και πειθαρχημένου εχθρικού στρατεύματος.

Ωστόσο, οι Ζουλού δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν την περίτρανη νίκη τους,
(καθώς σκοτώθηκαν περισσότεροι από 1.300 Βρετανοί, ενώ κυριεύτηκαν 1.000 τυφέκια,
2 πυροβόλα, 2.000 ημίονοι και άλογα, 4.000 κιβώτια πυρομαχικών, καθώς και οι πολεμικές σημαίες 2 βρετανικών Συνταγμάτων !).
Η βρετανική ήττα ήταν πρωτοφανής και συνταρακτική, όμως οι Ζουλού δεν συνέχισαν καταδιώκοντας τα απομείναντα εχθρικά στρατεύματα, ούτε προχώρησαν σε ουσιαστικές αντεπιθέσεις προς τον Νότο. Εξάλλου, ο βασιλιάς Κετσουάγιο πίστεψε εσφαλμένα πως η ήττα θα απέτρεπε το Λονδίνο από την οργάνωση μιας νέας εκστρατείας. Η συνέχεια της ιστορίας τον διέψευσε με τον πλέον σκληρό τρόπο.

Μετά από την ήττα στην Ισαντλουάνα, ενισχύθηκε ικανά o βρετανικός στρατός στη Νότια Αφρική, ενώ μετά έναν καταμερισμό ευθυνών αντικαταστάθηκε η ανώτερη ηγεσία των αποικιακών δυνάμεων. Πράγματι δεν είναι καθόλου υπερβολή πως, ανάμεσα και σε διαφόρους σε άλλους λόγους, η αποτυχία της Α΄ Εκστρατείας κατά των Ζουλού οδήγησε σε συντριπτική ήττα του Συντηρητικού Κόμματος στις εκλογές του 1880, καθώς η βρετανική ηγεσία αλλά και η βρετανική κοινωνία θεώρησαν πως η αιφνιδιαστική αυτή ήττα αναπτέρωσε τις προσδοκίες των εχθρών της Αυτοκρατορίας, ενώ συνάμα έπληξε καίρια το κύρος της.

Συμπερασματικά, η Μάχη της Ισαντλουάνα, παρότι είναι άσημη συγκριτικά με άλλες μείζονες μάχες της Ιστορίας, υπήρξε χαρακτηριστική της σύγκρουσης των επιμέρους φυλών και των πολιτισμών τους, ως ιδιάζον χαρακτηριστικό του πολέμου, ενώ αναβάθμισε και προσέδωσε ιδιαίτερη έμφαση στη διαχρονική ισχύ της στρατηγικής και επιχειρησιακής τέχνης, σε σύγκριση με τα επιτεύγματα της τακτικής.

Γιάννης Ηλιού