Η προσαρμοστικότητα παίρνει την θέση της αποτελεσματικότητας ως κυρίαρχη αξία στην κοινωνία. H νεότερη γενιά στρέφεται από το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο στο οικολογικό κεφάλαιο και από την γεωπολιτική στην πολιτική της βιόσφαιρας, ισχυρίζεται ο συγγραφέας Τζέρεμι Ρίφκιν και υποστηρίζει ότι μια νέα εποχή, η Εποχή της Ανθεκτικότητας, γεννιέται.
Ο Αμερικανός οικονομικός και κοινωνικός θεωρητικός λέει ότι η νέα εποχή παίρνει την σκυτάλη από την Εποχή της Προόδου, η οποία κάποτε θεωρούνταν ιερή αλλά τώρα βρίσκεται στην επιθανάτια κλίνη της.
Τα ανθρώπινα όντα εμφανίστηκαν ως το κυρίαρχο είδος στον πλανήτη σε βάρος του φυσικού κόσμου. Οι μελλοντικές γενιές, εισηγείται ο Ρίφκιν, πιθανότατα θα βιώσουν την ύπαρξη λιγότερο ως αντικείμενα και δομές και περισσότερο ως πρότυπα και διαδικασίες και θα καταλάβουν ότι ο καθένας από εμάς είναι κυριολεκτικά ένα οικοσύστημα.
Οι ιοί θα συνεχίσουν να έρχονται, το κλίμα να θερμαίνεται, η Γη θα ξαναγίνει άγρια, η ανθρωπότητα αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι ποτέ δεν ήλεγχε την Γη και ότι η φύση είναι πολύ πιο τρομερή από ό,τι αρχικά πιστευόταν, ενώ το νέο ισχυρό αφήγημα της Εποχής της Ανθεκτικότητας, αναδύεται.
Κατά την Εποχή της Προόδου, η αποτελεσματικότητα ήταν το χρυσό πρότυπο για την οργάνωση του χρόνου. Ο κοινωνικός θεωρητικός πιστεύει ότι η αποτελεσματικότητα έχει κλειδώσει τους ανθρώπους σε μια προσπάθεια βελτιστοποίησης της απαλλοτρίωσης της γενναιοδωρίας της Γης σε βάρος της φύσης.
Ο Ρίφκιν σημειώνει επίσης ότι σε αυτήν την αναδυόμενη εποχή, την Εποχή της Ανθεκτικότητας, όπου η αποτελεσματικότητα δίνει την θέση της στην προσαρμοστικότητα, η νεότερη γενιά θα στραφεί από την ανάπτυξη στην ατομική και συλλογική άνθηση, από το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο στο οικολογικό κεφάλαιο, από την παραγωγικότητα στην αναγέννηση, από το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν σε δείκτες ποιότητας ζωής, από την υπερκατανάλωση στην οικολογική διαχείριση, από την γεωπολιτική στην πολιτική της βιόσφαιρας, από την κυριαρχία του έθνους-κράτους στην βιοπεριφερειακή διακυβέρνηση και από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία στις συνελεύσεις πολιτών και την κατανεμημένη ιεροκρατία.
Όσο για την παγκοσμιοποίηση (globalisation), αυτή δίνει την θέση της στην παγκοσμιο-τοπικοποίηση ή παντοπικοποίηση (glocalisation). Ο όρος “Glocalization” εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε μια δημοσίευση στα τέλη της δεκαετίας του 1980 στο Harvard Business Review.
Η παγκοσμιο-τοπικοποίηση, ένα μείγμα παγκοσμιοποίησης και τοπικισμού, προσδιορίζεται, κατά την εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα, ως η «ταυτόχρονη εμφάνιση καθολικών και ιδιαιτεροποιητικών τάσεων στα σύγχρονα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά συστήματα». Η έννοια προέρχεται από την ιαπωνική λέξη dochakuka. Η αρχική ιαπωνική λέξη σημαίνει παγκόσμιος εντοπισμός. Είχε χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο της προσαρμογής των γεωργικών τεχνικών στις τοπικές συνθήκες και έγινε τσιτάτο όταν το υιοθέτησαν οι ιαπωνικές επιχειρήσεις την δεκαετία του 1980.
Πλέον “αντιπροσωπεύει μια πρόκληση στις απλοϊκές αντιλήψεις των διαδικασιών παγκοσμιοποίησης ως γραμμικές επεκτάσεις εδαφικών κλιμάκων. Η παγκοσμιο-τοπικοποίηση δείχνει ότι η αυξανόμενη σημασία των ηπειρωτικών και παγκόσμιων επιπέδων εμφανίζεται μαζί με την αυξανόμενη εξέχουσα θέση των τοπικών και περιφερειακών επιπέδων. “
Ως επίθετο η λέξη glocal, σημαίνει αυτό που «αντανακλά ή χαρακτηρίζεται τόσο από τοπικούς όσο και από παγκόσμιους παράγοντες». Ο όρος «παγκόσμια διαχείριση» με την έννοια του «σκέψου παγκοσμίως, δράσε τοπικά» χρησιμοποιείται στις επιχειρηματικές στρατηγικές των εταιρειών. Η λέξη προέρχεται από τον Μάνφρεντ Λάγκε, επικεφαλής της Γερμανικής Εθνικής Γραμματείας Παγκόσμιας Αλλαγής.
Από την δεκαετία του 1990, η παγκοσμιο-τοπικοποίηση έχει θεωρητικοποιηθεί παραγωγικά από αρκετούς κοινωνιολόγους και άλλους κοινωνικούς επιστήμονες και μπορεί να γίνει κατανοητή ως μια διαδικασία που συνδυάζει τις ανησυχίες του τοπικισμού με τις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης ή ως μια τοπική προσαρμογή και ερμηνεία των παγκόσμιων δυνάμεων. Ως θεωρητικό πλαίσιο, είναι συμβατό με πολλές από τις ανησυχίες της μετααποικιακής θεωρίας και η επίδρασή του είναι ιδιαίτερα αναγνωρίσιμη στην ψηφιοποίηση της μουσικής και άλλων μορφών πολιτιστικής κληρονομιάς. Η έννοια έχει χρησιμοποιηθεί στους τομείς της γεωγραφίας, της κοινωνιολογίας και της ανθρωπολογίας. Είναι επίσης μια εξέχουσα έννοια στις επιχειρηματικές μελέτες, ιδιαίτερα στον τομέα του μάρκετινγκ αγαθών και υπηρεσιών σε ένα ετερογενές σύνολο καταναλωτών.
Στο κοινωνικό επίπεδο η παγκοσμιο-τοπικοποίηση (glocalism), αναφέρεται στην κοινοτική οργάνωση που βλέπει τα κοινωνικά προβλήματα ως ούτε τοπικά ούτε παγκόσμια, αλλά ως αλληλεξαρτώμενα και αλληλένδετα (glocal). Οι τοπικές τεχνικές οργάνωσης συνδέονται συνήθως με την Νέα Κοινοτική Οργάνωση και διακρίνονται από άλλες μεθόδους από το ότι δίνουν έμφαση στο «παιχνίδι, την δημιουργικότητα, την χαρά, την λαϊκή εκπαίδευση με βάση τους συνομηλίκους, τον πολιτιστικό ακτιβισμό και την υγιή δόση πειραματισμού». (Με άλλα λόγια, την απομάκρυνση από τα παραδοσιακά κοινωνικά μοντέλα, την διάλυση των υπαρχόντων κοινωνικών ιστών, και την επανεκπαίδευση, ιδιαιτέρως των νέων στα νέα συστήματα οργάνωσης).
Ένα από τα πιο κοινά σύγχρονα παγκόσμια μοντέλα, η Λειτουργική Οργάνωση Κοινότητας, επιδιώκει να οργανώσει κοινότητες γύρω από μια λειτουργία (μια ανάγκη, ενδιαφέρον ή κοινό πρόβλημα που επηρεάζει τοπικά τους ανθρώπους). Η Λειτουργική Κοινοτική Οργάνωση δίνει έμφαση στην βαθιά κατανόηση θεμάτων (π.χ. εξουσία, ενδυνάμωση και συμφέροντα της κοινότητας), στρατηγικές για αλλαγή (π.χ. λαϊκή εκπαίδευση, άμεση δράση και συνεργασία) και στρατηγικές επικοινωνίας που προάγουν την “δικτύωση χωρίς αποκλεισμούς”. Στα δημοφιλή παραδείγματα Λειτουργικών Κοινοτήτων περιλαμβάνονται κοινοτικά έργα όπως κοινοτικοί κήποι, κέντρα τεχνολογίας, κοινή χρήση φαγητού και άλλες μορφές ακτιβισμού και αμοιβαίας βοήθειας.
Ο Τζέρεμι Ρίφκιν είναι ο επιφανέστερος και επιδραστικότερος προφήτης και προωθητής αυτών των θεωριών. Ο Αμερικανός οικονομικός και κοινωνικός θεωρητικός είναι γεννημένος το 1945 στο Ντένβερ του Κολοράντο, γιος της Βιβέτ Ραβέλ Ρίφκιν κόρης μιας ρωσο-εβραϊκής οικογένειας που μετανάστευσε στο Τέξας, και του Μίλτον Ρίφκιν, ενός βιομηχάνου που παρήγαγε πλαστικές σακούλες. Μεγάλωσε στο νοτιοδυτικό Σικάγο.
Έχει λάβει πτυχίο οικονομικών επιστημών από την Σχολή Οικονομίας και Εμπορίου Γουόρτον του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια και πτυχίο στις διεθνείς σχέσεις από την Σχολή Νομικής και Διπλωματίας Φλέτσερ του Πανεπιστημίου Ταφτς. Από το 1994 διδάσκει στο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Διευθυντικών Στελεχών της Σχολής Γουόρτον του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια.
Είναι ακόμη δημόσιος ομιλητής, πολιτικός σύμβουλος και ακτιβιστής καθώς και συγγραφέας 21 ευπώλητων βιβλίων σχετικά με τον αντίκτυπο των επιστημονικών και τεχνολογικών αλλαγών στην οικονομία, το εργατικό δυναμικό, την κοινωνία και το περιβάλλον. Στα βιβλία του, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε 35 γλώσσες, μεταξύ των οποίων και τα ελληνικά, περιλαμβάνονται «Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της-Η δύση του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού και το χάραμα της μετά την αγορά εποχής» (1996), «Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας-Γενετικό εμπόριο και η αυγή του θαυμαστού καινούριου κόσμου» (1998), «Η νέα εποχή της πρόσβασης-Η νέα κουλτούρα του υπερκαπιταλισμού, όπου όλη η ζωή είναι μια επί πληρωμή εμπειρία» (2001), «Η οικονομία του υδρογόνου-Η δημιουργία του παγκόσμιου ενεργειακού ιστού και η ανακατανομή της εξουσίας στη Γη: Η επόμενη μεγάλη οικονομική επανάσταση» (2003), «Η τρίτη βιομηχανική επανάσταση-Πώς η οριζόντια ισχύς μεταμορφώνει τους ενεργειακούς πόρους, την οικονομία και τον κόσμο» (2012) και «Η κοινωνία του μηδενικού οριακού κόστους-Το διαδίκτυο των πραγμάτων, ο συνεργιακός κοινοκτητικός χώρος και η έκλειψη του καπιταλισμού» (2017).
Στο «Τέλος της εργασίας» ο Ρίφκιν σημειώνει: «Παγιδευμένοι σε μια καθοδική σπείρα και με λιγότερα δίκτυα ασφαλείας να απαλύνουν την πτώση τους, ολοένα και πιο πολλοί άνεργοι θα στρέφονται εκ των πραγμάτων στο έγκλημα για να επιβιώσουν. Κλειδωμένοι έξω από το παγκόσμιο χωριό της υψηλής τεχνολογίας, θα βρίσκουν τρόπους να μπαίνουν λαθραία μέσα για να παίρνουν διά της βίας όλα όσα τους στερούν οι δυνάμεις της αγοράς». Παρόμοια είναι η εκτίμηση του Νέιθεν Γκάρντελς, εκδότη του περιοδικού «New Perspectives Quarterly»: ένα άνομο και σκοτεινό μέλλον, ένας κόσμος με «μικρές οάσεις ηρεμίας και απέραντες εκτάσεις πανδαιμονίου».
Ο Ρίφκιν ηγείται δύο οργανισμών.
Η εταιρεία TΙR (από τα αρχικά του Third Industrial Revolution) Consulting Group, της οποίας είναι Πρόεδρος, περιλαμβάνει πολλές από τις κορυφαίες εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εταιρείες μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, εταιρείες μηχανικών, κατασκευαστικές εταιρείες, αρχιτεκτονικά γραφεία, εταιρείες ηλεκτρονικών ειδών, εταιρείες μεταφορών και logistics, εταιρείες κατασκευής προηγμένων κατασκευών και οικονομικών μοντέλων, ενώ συνεργάζεται με πόλεις, περιφέρειες και εθνικές κυβερνήσεις για την ανάπτυξη της υποδομής του Διαδικτύου των Πραγμάτων (IoT) για μια Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση.
Το Ίδρυμα Οικονομικών Τάσεων είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός του οποίου η αποστολή είναι να εξετάζει τις αναδυόμενες τάσεις στην επιστήμη και στην τεχνολογία και τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον, στην οικονομία, στον πολιτισμό και στην κοινωνία.
Αν όμως θέλαμε να του δώσουμε έναν και μόνον τίτλο, θα λέγαμε ότι είναι ένας κατά (πολύ προσοδοφόρο) επάγγελμα, μελλοντολόγος του οποίου τις απόψεις έχει ενστερνισθεί και επιβάλλει πρωτίστως η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο Ρίφκιν είναι σύμβουλος της ηγεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2000, μεταξύ των οποίων τριών προέδρων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των Πρόντι, Μπαρόζο και Γιούνκερ καθώς και της τρέχουσας προέδρου Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Ο κ. Ρίφκιν έχει επίσης διατελέσει σύμβουλος πολλών αρχηγών κρατών της ΕΕ τα τελευταία είκοσι χρόνια, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίδας καγκελαρίου Αγγελας Μέρκελ, με αντικείμενο την εγκαθίδρυση μιας «έξυπνης πράσινης οικονομίας» της Τρίτης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Κατά τον Ρίφκιν, η Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση φέρνει μαζί της νέα μέσα επικοινωνίας, ενέργειας, μεταφορών και logistics. Η επικοινωνιακή επανάσταση είναι το Διαδίκτυο, κατ’ αναλογίαν προς το τυπογραφείο και τον τηλέγραφο στην Πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση τον 19ο αιώνα στο Ηνωμένο Βασίλειο, το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση στην Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση τον 20ο αιώνα στις Ηνωμένες Πολιτείες. «Σήμερα έχουμε περισσότερα από 4.000 εκατομμύρια άτομα συνδεδεμένα και σύντομα θα έχουμε όλα τα ανθρώπινα όντα να επικοινωνούν μέσω του Διαδικτύου. Όλοι είναι τώρα συνδεδεμένοι. Σε μια περίοδο όπως αυτή που ζούμε, οι τεχνολογίες μας επιτρέπουν να ενσωματώσουμε μεγάλο αριθμό ανθρώπων σε ένα νέο πλαίσιο οικονομικών σχέσεων. Το Διαδίκτυο της γνώσης συνδυάζεται με το Διαδίκτυο της ενέργειας και το Διαδίκτυο της κινητικότητας. Αυτά τα τρία διαδικτυακά συστήματα δημιουργούν την υποδομή της Τρίτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Αυτά τα τρία Ίντερνετ θα συγκλίνουν και θα αναπτύσσονται σε ένα διαδίκτυο υποδομών πραγμάτων που θα αναδιαμορφώνουν τον τρόπο διαχείρισης όλων των δραστηριοτήτων τον 21ο αιώνα», είχε δηλώσει σε συνέντευξή του στο BBC.
Όσο για το μέλλον ο Ρίφκιν εναποθέτει την ελπίδα του στους νέους, ιδιαιτέρως στους Millennials, δηλαδή αυτούς που γεννήθηκαν μετά το 2000. «Εκατομμύρια από αυτά τα παιδιά απαιτούν την κήρυξη έκτακτης ανάγκης για το κλίμα και ζητούν μια Πράσινη Νέα Συμφωνία. Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή δεν μοιάζει με άλλη διαμαρτυρία στην ιστορία, και υπήρξαν πολλές, αλλά αυτή είναι διαφορετική: είναι η πρώτη πλανητική εξέγερση του ανθρώπου σε όλη την ιστορία στην οποία είναι είδος το οποίο απειλείται με εξαφάνιση. [Τα παιδιά αυτά] προτείνουν να εξαλειφθούν όλα τα όρια και τα σύνορα, οι προκαταλήψεις, όλα όσα μας χωρίζουν. Αρχίζουν να βλέπουν τον εαυτό τους ως απειλούμενο είδος και προσπαθούν να συντηρήσουν τα άλλα πλάσματα του πλανήτη. Αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική μεταμόρφωση της ανθρώπινης συνείδησης στην ιστορία», έλεγε σε εκείνη την συνέντευξη, με αφορμή την υγειονομική κρίση, τον Απρίλιο του 2020, με τίτλο «Αντιμετωπίζουμε την απειλή της εξαφάνισης και οι άνθρωποι δεν το γνωρίζουν καν».
Όλα όσα σήμερα αποφασίζονται, ψηφίζονται και επιβάλλονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μέσω των διεθνών συμφωνιών σε ολόκληρο τον κόσμο, δεν είναι ούτε ξαφνικές θεομηνίες ούτε οι Δέκα Εντολές, δεν προήλθαν από κάποια διαβούλευση μεταξύ εκλεγμένων πολιτικών, αλλά είναι αποτελέσματα πολυετών μεθοδικών διεργασιών τις οποίες οι πολίτες είτε αγνοούν είτε απορρίπτουν από αδιαφορία ή τεμπελιά ως υπερβολές, ή, για να χρησιμοποιήσουμε την γλώσσα της εποχής ως σενάρια και θεωρίες συνωμοσίας.
Η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων ανά τον κόσμο, την οποία επισημαίνει ο Ρίφκιν, συνδέεται με την ανεργία και με το αίσθημα φόβου που προκαλούν τα κύματα των μεταναστών από την Αφρική, την Ασία και την Νότιο Αμερική, όμως οι ιδεολογίες των κομμάτων αυτών δεν αναφέρονται στην ανεργία λόγω της τεχνολογικής εκτόπισης. Κατηγορώντας τους μετανάστες, αποσιωπούν το ότι η μείωση του μεγέθους των επιχειρήσεων που παραμένουν στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ έχει να κάνει και με την αυτοματοποίηση η οποία αφαιρεί δουλειές από τους ντόπιους, ενισχύοντας ένα φαύλο κύκλο. Κατά συνέπεια, θα υπάρξουν στο εγγύς μέλλον, όπως προβλέπει (ή σχεδιάζει) ο Ρίφκιν, πολυπληθείς τάξεις ανέργων οι οποίοι θα αντιμετωπίσουν μια μοίρα χειρότερη και από την αποικιοκρατία: την οικονομική περιθωριοποίηση.
Ο λιμπεραλιστής, νεοαριστερός μετακαπιταλιστής Ρίφκιν, πιστεύει ακράδαντα στις μηχανές και προτείνει «να δώσουμε ένα τέλος στην αυταπάτη της εκπαίδευσης για ανύπαρκτες εργασίες και να αρχίσουμε να χωνεύουμε την ιδέα επαναπροσδιορισμού του ρόλου του ατόμου σε μια κοινωνία η οποία δεν θα προσφέρει σχεδόν καθόλου εργασία». Είναι επιτακτική ανάγκη να αρχίσουμε να επινοούμε, λέει ο Ρίφκιν, καινούργιες εναλλακτικές λύσεις στη θέση της απασχόλησης όπως μας είναι γνωστή εδώ και αιώνες, από την Νεολιθική Εποχή και από την Αγροτική Επανάσταση και μετά. «Η εφαρμογή νέων μεθόδων προσέγγισης όσον αφορά την παροχή εισοδήματος καθίσταται αναγκαία».
Ποιες μέθοδοι θα είναι αυτές και με ποιο τρόπο θα επαναπροσδιορισθεί η αγοραστική δύναμη των κοινωνιών; Μήπως με τα «pass» τα οποία ήδη εφαρμόζονται στο πειραματόζωο της ελληνικής κοινωνίας;
Το «Τέλος της εργασίας» όπως πειραματικά εισήχθη την περίοδο της υγειονομικής κρίσης, θα μπορούσε να σημάνει τον θάνατο του πολιτισμού όπως τον ξέρουμε και την απαρχή μιας μεγάλης κοινωνικής μεταμόρφωσης.
Ο Άλντους Χάξλεϊ και ο Τζορτζ Οργουελ, χωρίς να διαθέτουν την εξουσία και τον πλούτο του Μπιλ Γκέιτς, τις γνώσεις και τις διασυνδέσεις του Τζέρεμι Ρίφκιν, είχαν δει πολύ πιο μακριά από τους σημερινούς προπαγανδιστές της τεχνολογικής θρησκείας. Η τεχνολογία, υποστήριξαν ο Οργουελ και ο Χάξλεϊ, προκαλούν εξάρτηση. Η τεχνολογία, λένε οι Μπιλ Γκέιτς και Τζέρεμι Ρίφκιν, είναι ανεξαρτησία. Ποιος άραγε έχει δίκιο, ποιους θα πιστέψει και ποιους θα επιλέξει η ανθρωπότητα να ακολουθήσει, και πώς θα προσαρμοστούμε στα σενάρια αυτά; Να ένα σημαντικό έργο για φιλοσόφους και πολιτικούς.
της Marine
